«قرآن در شعر پارسي» کتابي که جاي خالي‌اش حس مي‌شد

ايسنا/ در نشست رونمايي از کتاب «قرآن در شعر پارسي»، اين کتاب به عنوان کتابي که جاي خالي‌اش حس مي‌شد، توصيف شد. همچنين گفته شد انتشار اين کتاب مي‌تواند بسياري از شبهه‌هاي مطرح‌شده درباره ايرانيان را برطرف کند.

«قرآن در شعر پارسي» چگونه شکل گرفت؟
به گزارش خبرنگار ادبيات و نشر خبرگزاري دانشجويان ايران (ايسنا)، دکتر اميراسماعيل آذر در ابتداي نشست رونمايي از کتاب «قرآن در شعر پارسي» که در محل اين خبرگزاري برگزار شد، سخنان خود را با شعر «هر چه دارم همه از دولت قرآن دارم» آغاز کرد و گفت: از سال‌ها پيش مايل بودم کتاب «قرآن در شعر پارسي» را بنويسم، در تاريخ پرسه بزنم و در ادبيات پارسي تحقيق کنم و بفهمم که تا چه حد قرآن مبناي ذهن شاعران بوده. اما از جهات مختلف قدرتمان به انجام اين کار نمي‌رسيد تا حاج‌ آقا فلاحتيان حمايت مالي کار را پذيرفت. سپس گروه حدودا 30 نفره‌اي از محققان تشکيل داديم. البته از سال‌ها قبل فيش کردن مطالب شعر و قرآن مجيد آغاز شده بود.
اين استاد دانشگاه و پژوهشگر ادبي همچنين بيان کرد: مجموعه چهارجلدي «قرآن در شعر پارسي» از دوره رودکي سمرقندي آغاز شده و تا روزگار معاصر ادامه پيدا مي‌کند. حدود 400 ديوان مورد بررسي، تحليل و تحقيق قرار گرفته است و هر کدام از شعرها را که با قرآن کريم در ارتباط بوده، با آيه مربوطه در کتاب آورده‌ايم. اصول انتخاب اشعار را هم در مقدمه کتاب آورده‌ام.

او به بيان نمونه‌اي پرداخت و تشريح کرد: به عنوان مثال اگر حافظ مي‌گويد: «گرت هواست که معشوق نگسلد پيمان / نگاه دار سر رشته تا نگه دارد» نشان مي‌هد حافظ به آيه 40 سوره شريفه بقره اشاره دارد. در زمان تحقيق‌ها مشخص شد که گاهي يک آيه را چندين شاعر مضمون شعر خود قرار داده‌ و به استفاده از آن پرداخته‌اند. به جز حافظ، فردوسي، هاتف اصفهاني و مولوي نيز درباره اين آيه شريفه شعر سروده‌اند.
نويسنده «قرآن در شعر پارسي» اظهار کرد: در همين راستا به چند طريق اين تحقيق را انجام داديم. ابتدا در جست‌وجوي شعرهايي بوديم که واژگان قرآني را به صورت محسوس داشتند و دقيقا مشخص بود که شاعر به کدام آيه توجه دارد. گاهي شاعر در کلمات قرآني دخل و تصرف کرده براي اين‌که در شعر بهتر جاي‌گير شود. روش نهايي هم استفاده مستقيم از خود آيه يا بخشي از آن است.
مجري برنامه «مشاعره» تلويزيون با بيان اين‌که مجموعه فعاليت‌ها سبب شد تا بتوانند اشعار را به صورتي که هست با قرآن سنجه و منتشر کنند، گفت: چند دوره کتاب «قرآن در شعر پارسي» قرار است به کشورهاي پارسي‌زبان مسلمان مانند تاجيکستان، افغانستان و هر کشور ديگري که تا اندازه‌اي با زبان پارسي سروکار و به مضامين قرآني ارادت دارد، ارسال شود. همچنين به تمام مراکز علمي و ديني، مراکز تحقيقاتي، کتابخانه‌ها و هرجايي که تصور مي‌رود کتاب مورد استفاده قرار خواهد گرفت، ارسال خواهد شد.
آذر درباره ساير همکاران خود در تدوين اين مجموعه بيان کرد: يکي از شخصيت‌هايي که در اين تحقيق به ما ياري رساندند، دکتر غلامرضا جمشيدنژاد هستند که تک به تک بيت‌ها را با آيات مقدس قرآن مجيد سنجه کردند. دکتر مهدي محقق نفسشان کنار ما و هدايت‌هايي که به طور مستمر انجام مي‌دادند چراغ راه ما بوده است.
او ادامه داد: من روزي شاگرد مکتب دکتر مهدي محقق بودم. نام ايشان نه تنها در سطح ايران بلکه در سطح اکثر دانشگاه‌هاي بزرگ جهان مشهور است. آثار، سخنان و تفکر ايشان خاصه در فلسفه اسلامي در تمام جهان بازتاب دارد. همچنين دکتر حامد صدقي و دکتر توفيق سبحاني دست من را در اين کار و ساير فعاليت‌ها گرفته‌اند.

افتخارات ايران در زمينه اسلام
سپس دکتر مهدي محقق – رئيس انجمن آثار و مفاخر فرهنگي – که به همراه نوش‌آفرين انصاري همسرش و دبير شوراي کتاب کودک در اين نشست حضور يافته بود، با اشاره به فعاليت‌هاي خود در موسسه مطالعات اسلامي دانشگاه مک‌گيل شعبه تهران، انجمن ترويج زبان و ادب فارسي و انجمن آثار و مفاخر فرهنگي گفت: اگر ما به مردم دين‌دار و دانش‌دوست اين مملکت تکيه داشته باشيم بسياري از آثارمان زنده خواهد شد. يکي از جاهايي که بدون بودجه دولتي گردانده مي‌شود موسسه مطالعات اسلامي دانشگاه مک‌گيل کانادا شعبه تهران است. در اين شعبه دانشگاه 150 جلد کتاب چاپ کرديم و براي اولين‌بار يک اثر مهم فلسفه اسلامي يعني «قبسات» ميرداماد را به انگليسي ترجمه کرديم که در نيويورک چاپ شده است. ديگري انجمن ترويج زبان و ادب فارسي است که هر سال در يک دانشگاه دولتي همايش برگزار مي‌کند و همايش امسال در دانشگاه اردبيل برگزار شد. امسال 1200 مقاله به دست ما رسيد. نمونه ديگر شوراي کتاب کودک است که بدون هيچ کمک دولتي 15 جلد «فرهنگنامه کودکان و نوجوانان» را منتشر کرده و تنها با کمک خيرين پيش رفته است.
او سپس با تاکيد بر اهميت کتاب‌خواني و چگونگي حضور کلمه کتاب در قرآن گفت: چرا بايد در رتبه سي يا چهلم کتاب‌خواني جهان باشيم؟ اين‌که کتاب‌هاي مناسب در اختيار بچه‌ها قرار نمي‎دهند، اشتباه است.
محقق همچنين درباره رسوخ قرآن در شعر شاعران پارسي‌زبان اظهار کرد: بعد از اين‌که ايرانيان به دين اسلام مشرف شدند، توجه بسياري به سخن خداوند داشتند. بچه‌ها وقتي به مکتب مي‌رفتند از قرآن شروع مي‌کردند؛ به همين علت قرآن به صورت‌هاي مختلف در ادبيات فارسي به کار رفته است.
اين نويسنده و پژوهشگر افزود: مثلا گاهي اشعار نيمي فارسي و نيمي آيه قرآن بودند. قرآن به صورت‌هاي مختلف در شعر فارسي استفاده شده مانند نمونه‌هايي که از ضرب‌المثل‌هاي قرآني در شعر فارسي يافت مي‌شود. داستان‌هاي قرآن هم در شعر فارسي بسيار آمده است. همه اين‌ها نشان آن است که مردم ايران با دل و جان اسلام را پذيرفته‌اند.
او در پايان تصريح کرد: برخي وانمود مي‌کنند ايرانيان به اجبار اسلام را پذيرفته‌اند اما اگر از دل نبود نمي‌توانستند شعر بگويند. من به 20 کشور عربي سفر کرده‌ام اما هيچ کشور عربي افتخاري را که ايرانيان در نشر معارف اسلامي، فلسفه، کلام، لغت عربي و علوم قرآني دارند ندارد.

عوامل موفقيت «قرآن در شعر پارسي»
به گزارش ايسنا، دکتر توفيق سبحاني نيز درباره اين مجموعه اظهار کرد: درباره موفقيت اين مجموعه سه عامل اراده، همت و ذوق دست به دست هم داده‌اند؛ اراده محمد فلاحتيان، همت دکتر آذر و ذوق جناب علمي در نشر سخن. در ترکيه کسي به من گفت شما در ايران پول داريد اما ذوق نداريد، کتاب‌ها را براي ما بفرستيد تا طراحي کنيم. اما انتخاب کاغذ و فونت، نحوه حروف‌چيني، قسمت‌بندي و ... در اين کتاب بسيار زيبا انجام شده است. انجام چينش بر اساس حروف الفبايي کار بسيار مشکلي است، اما کار را براي خواننده راحت مي‌کند.
اين مولاناپژوه درباره تاثير کتاب «قرآن در شعر پارسي» گفت: اميدوارم اين اثر براي کتابخانه ملي آنکارا و کتابخانه سليمانيه فرستاده شود زيرا در اين کتابخانه‌ها علماي اسلامي حضور دارند. درباره زبان فارسي برخي از روي خصومت صحبت کرده‌اند. حتي برخي مي‌گويند هرکسي فارسي بخواند نصف دينش از بين مي‌رود ولي اين کتاب دليلي براي نقض اين حرف است.
او ادامه داد: دکتر آذر هميشه از افراد ماهر استفاده مي‌کنند. ايشان دوستاني دارند که زماني که آن‌ها را مطلع مي‌کنند دوستانشان با طيب خاطر حاضر مي‌شوند و اين نوع کارها ماندگار خواهد بود. اين کتاب براي دانشجوها نيز مفيد است. کاش اين کار در زمينه نثر هم انجام شود. کتاب «آيات و احاديث در شعر فارسي» هم تازه منتشر شده، اما هنوز در مورد نثر کاري انجام نشده است.

کتابي براي رفع شبهه‌ها
در ادامه جلسه، دکتر حامد صدقي گفت: فرصت بسيار خوبي است. واقعا ايراني‌ها مسلماناني هستند که با جان و دل اسلام را پذيرفته‌اند. دليلش واضح است. ما به تمدن اسلامي نگاه کنيم سهم ايرانيان در تمدن اسلامي قابل توجه است و مشابهي ندارد.
اين استاد دانشگاه تربيت معلم بيان کرد: همه مسلمان‌ها در اين زبان سهيم‌اند زيرا با اين زبان شعر گفته و نوشته‌اند. مهمترين دوره تاريخ ادبيات زبان عربي را افرادي چون عماد اصفهاني نوشته‌اند. در عصر معاصر عليه ايران تبليغات سوء انجام مي‌شود و اين کتاب مي‌تواند خيلي از شبهات را برطرف مي‌کند که ايرانيان با جان و دل با قرآن زندگي کرده‌اند.
او همچنين افزود: شعر بالاترين زبان است و بالاترين تعريف از احساسات دروني يک انسان به شمار مي‌آيد. تا زماني که کسي از جان و دل به يک موضوع اعتقاد نداشته باشد نمي‌تواند به اين خوبي در موردش شعر بگويد. اين کتاب خيلي از شبهات را برطرف مي‌کند و تبليغي براي ايران به شمار مي‌آيد. شعر اگر از دل برنيايد بر دل هم نمي‌نشيند.

«شاهنامه»؛ حکمت قرآني
دکتر غلامرضا جمشيدنژاد نيز در سخناني بيان کرد: در کارهاي ديگري با دکتر آذر همکار بوده‌ام اما اين کار چيز ديگري است. اين کار درواقع عنايت قرآن به ايشان است. دکتر آذر حدود 10 تا 12 سال است که کار نوشتن اين اثر را در تمام شرايط دشوار پيگيري کرده، او سختي‌ها را تحمل کرد تا کتاب به اين چاپ فخيم رسيد. کتاب «قرآن در شعر پارسي» از نظر ذوق در چاپ بسيار قابل توجه است.
اين متخصص تاريخ فرهنگ و تمدن اسلامي درباره بهترين نمونه تاثير قرآن بر شاعران گفت: در جست‌وجوها به اين نتيجه رسيدم که «شاهنامه» حکمت قرآني است و از سايرين پيشي گرفته است. بالغ بر هزار مورد از «شاهنامه» به آيات قرآني اشاره دارد. با اعتقاد کامل مي‌گويم که «شاهنامه» يک کتاب عرفان مثبت است که متاسفانه از اين سو کمتر به سمتش رفته‌اند.
جمشيدنژاد ادامه داد: «شاهنامه» عرفاني است که از انسان پهلوان و خليفة‌الله درست مي‌کند. زماني که ابيات «شاهنامه» را مي‌خواني حس مي‌کني که چکمه آهنين به پا کرده‌اي و به سمت عرش مي‌روي و فردوسي اين را از برکت قرآن دارد. نوشتن اين کتاب توفيقي است که نصيب دکتر آذر و همکارانشان شده است.
در پايان جلسه، دکتر علي متقيان - مديرعامل ايسنا - در سخناني بيان کرد: از افتخارات ايران اسلامي اين است که با ذوق و اشتياق به اسلام روي آورد. اگر کسي با کم‌لطفي اجبار را به گذشتگان نسبت مي‌دهد ظلمي در حق آنان کرده است. اما نکته اين‌جاست که همه کساني که در شمال و شمال غرب عربستان مسلمان شدند زبان عربي را به عنوان زبان اسلام پذيرفتند و زبان خود را رها کردند.
او افزود: اما امتياز بزرگ ايرانيان اين بود که زبان فارسي را نگه داشتند و به زبان عربي تلميح کردند. زبان عربي در زبان فارسي جاي گرفت و زبان فارسي کامل شد. خدمتي که ايرانيان به ادبيات عرب کردند هيچ‌يک از اقوامي که عرب‌زبان شدند نکردند. ذوق ايرانيان در انتخاب دين، انتخاب بهترين مذهب و خدمت به قرآن نمايان است.
متقيان در پايان گفت: خوشحاليم که در ايسنا از کتابي رونمايي مي‌کنيم که جاي خالي آن حس مي‌شد. يکي از درس‎هاي دانشجويان زبان و ادب فارسي نقش آيات قرآن در ادب فارسي است که منبع قابل قبولي در دست نبود. اين کتاب را که ديدم ياد دوستان ادبياتي افتادم.