اختلاف دیدگاه منطقه‌ای دو همسایه و نگاه عملگرایانه‌ای که به تدریج حاکم می‌شود

به گزارش خبرنگار گروه سیاست خارجی خبرگزاری فارس، فروردین ماه سال جاری با سفر «رجب طیب اردوغان» رئیس جمهور ترکیه به ایران امید آن می‌رفت که بخشی از مشکلات و مسائل به وجود آمده بین دو کشور حل و فصل شود.

* سفری با حاشیه‌های فراوان

البته اردوغان چند روز پیش از سفر خود در مصاحبه با «فرانس 24» انتقاداتی را نسبت به نقش ایران در خاورمیانه مطرح کرده بود که این موضوع حساسیت‌های زیادی در سطح رسانه‌ای و سیاسی ایران به وجود آورد و انتقاداتی را در داخل ایران به همراه داشت و تعدادی از نمایندگان مجلس خواستار لغو این سفر شدند که اردوغان در پاسخ عنوان کرد: «قرار سفر به ایران پابرجاست و طرف من نمایندگان مجلس ایران نیستند.»

 

 

قرار بود در این سفر که اواخر فروردین ماه انجام گرفت، تمهیداتی اندیشیده شود تا حجم مناسبات تجاری دو کشور از 14 میلیارد دلار در سال 2014 به 30 میلیارد دلار (حجم مناسبات مدنظر مقامات عالی دو کشور) برسد؛ مبادلاتی که در سال 2012 حدود 22 میلیارد دلار بود و با تشدید تحریم‌ها علیه ایران کاهش یافت.

مذاکره در خصوص تحولات سوریه و یمن نیز جزو برنامه‌های این سفر بود. بحران سوریه در آن زمان وارد سومین سال خود شده بود و از بحران یمن هم بیش از چند روز نمی‌گذشت.

یک تیم اقتصادی و خبری اردوغان را همراهی می‌کرد و رئیس جمهور ترکیه در این سفر چند ساعته با مقامات کشورمان دیدار و گفت‌وگو کرد. گفت‌وگو درباره کاهش قیمت گاز صادراتی ایران به ترکیه و همکاری منطقه‌ای برای حصول آرامش در منطقه از جمله در سوریه و یمن از جمله محورهایی بود که در سفر اردوغان با مقامات ایرانی مورد مباحثه قرار گرفت. البته درخواست آنکارا برای کاهش قیمت گاز با پاسخ مثبت تهران روبرو نشد.

در این سفر، دومین نشست شورای عالی همکاری‌های راهبردی ایران و ترکیه به ریاست رؤسای جمهور دو کشور نیز برگزار شد. اولین دور این نشست در سال 1393 در سفر روحانی به آنکارا برگزار شده بود.

اردوغان در این سفر و در دیدار با مقام معظم رهبری به صراحت اعلام کرد که ما داعش را مسلمان نمی‌دانیم و علیه آن نیز موضع‌گیری کرده‌ایم.

*مشغولیت‌های داخلی ترکیه

پس از آن،‌ ترکیه به دلیل آماده شدن برای انتخابات مجلس در 7 ژوئن (17 خرداد) برای مدتی در سیاست خارجی عملکرد کمرنگ‌تری داشت. انتخاباتی که به واسطه درگیری‌های داخلی و نیز حضور جریانات سیاسی کرد با حساسیت زیادی دنبال شد و در دور اول آن دو اتفاق مهم برای اولین بار رخ داد.

اولین اتفاق توفیق جریان کردی حزب «دموکراتیک خلق‌ها» به رهبری «صلاح‌الدین دمیرتاش» و کسب 80 کرسی مجلس و دومین رخداد هم عدم توفیق حزب عدالت و توسعه در کسب آرای لازم برای تشکیل دولت به تنهایی و نیاز به ائتلاف با گروه‌های دیگر پیروز در انتخابات بود.

 

صلاح الدین دمیرتاش رهبر حزب کردی دموکراتیک خلق‌ها

 

به دلیل عدم توفیق در زمینه تشکیل دولت ائتلافی، رجب طیب اردوغان دستور به برگزاری انتخابات زودهنگام داد و در پی آن در 10 آبان ماه (اول نوامبر) انتخابات برگزار و این بار حزب عدالت و توسعه با اکثریت 49.5 درصدی، جواز تشکیل دولت را به دست آورد و برای چهارمین بار در قدرت باقی ماند.

در حالی که احمد داود اوغلو نخست‌وزیر ترکیه در حاشیه نشست مجمع عمومی سازمان ملل در نیویورک و در دیدار با روحانی قول داده بود که پس از انتخابات پارلمانی به ایران سفر کند، هنوز این سفر انجام نشده است.

* اتفاقات منطقه‌ای که بر فضای روابط اثر گذاشت

پس از انتخابات پارلمانی در ترکیه چند اتفاق مهم در حوزه سیاست خارجی این کشور رخ داد که به نوعی بر روابط تهران و آنکارا نیز تأثیرگذار بود از جمله هدف قرار دادن هواپیمای روس توسط جنگنده ترک و دیگر همکاری ایران و ترکیه در توافق «کفریا - زبدانی».

* هدف قرار دادن هواپیمای روس در مرزهای ترکیه و سوریه

سوم آذرماه جنگنده‌ «سوخو 24» روسیه مورد اصابت یک فروند اف 16 ترکیه‌ قرار گرفت و سرنگون شد. این موضوع بازتاب‌‌های وسیعی در سطح منطقه و محیط بین‌الملل داشت. پوتین این اقدام ترکیه را «خنجر از پشت» نامید و یادآور شد که این اقدام بدون پاسخ نخواهد ماند.

 

جنگنده روس که از سوی ترکیه هدف قرار گرفت

 

برای دومین قدرت نظامی دنیا اقدام ترکیه در هدف قرار دادن جنگنده‌اش که در مرزهای سوریه و ترکیه مشغول بمباران مواضع ترکمن‌ها بود گران آمد و پوتین بلافاصله دستور برخورد با ترکیه را صادر کردد که اولین اقدام در این راستا، بمباران وسیع منطقه‌ای بود که جنگنده ساقط شده مشغول عملیات در آن بود. البته این عملیات این بار به پشتوانه جنگنده‌های پیشرفته‌تر و نیز سپر دفاع موشکی «اس 400» انجام گرفت.

اقدامات بعدی عبارت بود از تحریم اقتصادی ترکیه و اخراج بازرگانان ترک از مسکو و نیز ممانعت از سفر اتباع روس به ترکیه و همچنین عدم واردات اقلام مصرفی مانند میوه از این کشور که میلیاردها دلار خسارت برای ترکیه به همراه داشت.

به موازات این اقدام، روسیه تحرکات بین‌المللی خود علیه ترکیه را دنبال و ترکیه را با ارائه اسناد و مدارک، به کمک مالی و خرید نفت از داعش متهم کرد.

در همین زمینه نیز محسن رضایی دبیر مجمع تشخیص مصلحت نظام نیز ضمن تأیید سخنان مقامات روس مبنی بر خرید نفت داعش از سوی ترکیه، تصریح کرد که ایران نیز اسناد کافی برای اثبات این موضوع در اختیار دارد.

در این بحران شاهد واکنش‌های مختلفی از سوی ایران بودیم. حسن روحانی رئیس جمهوری در روزهای آغازین بحران، ضمن دعوت طرفین به آرامش، عنوان کرد که موشک‌ و هواپیما اسباب بازی نیست و برای استفاده از آنها باید دقت کرد. البته پس از مدتی تهران مواضع خود را متعادل کرده و از آمادگی برای میانجیگری بین مسکو و آنکارا سخن گفت.

مقامات ترک در راستای فرار به جلو و در پاسخ به واکنش‌های اولیه ایران بیکار ننشسته و اظهاراتی را مطرح کردند که از جمله آنها متناقض خواندن دیدگاه مقامات و ملت ایران در خصوص ترکیه بود و داود اوغلو در این زمینه گفت: «ما می‌دانیم مردم ایران بر خلاف دولت خود دیدگاه مثبتی نسبت به ترکیه دارند. ایران می‌داند که در قضیه سقوط جنگنده روسیه، ترکیه مقصر نیست. اما در حالی که ترکیه در دوران تحریم در کنار ایران بود، در شرایط کنونی شاهد این اقدام از سوی ایران نیستیم.»

همین مسئله بخشی از پازل تنش بین ایران و ترکیه را نیز شکل داد.

رسانه‌های ایران در این فضا و البته از کمی قبل‌تر، اردوغان و فرزندانش را متهم به کمک به داعش می‌کردند.

 

دیدار پر حاشیه رئیس جمهور ترکیه و معاون اول رئیس جمهور ایران

 

همین اخبار و گزارش‌های منتشر شده از سوی رسانه‌های ایران دستاویز مقامات ترک در اظهارات و انتقادات‌شان علیه دولتمردان ایرانی شد؛ تا آنجا که رجب طیب اردوغان در دیدار با اسحاق جهانگیری معاون اول رئیس‌ جمهور در حاشیه نشست «سیاست بی‌طرفی و همکاری‌های بین‌المللی» در عشق‌آباد پایتخت ترکمنستان از نحوه پوشش و گزارش‌های منتشر شده در رسانه‌های ایران علیه خود و فرزندانش گلایه کرد و خواستار کنترل دولت بر رسانه‌ها شد که جهانگیری در پاسخ، ضمن اعلام سیاست رسمی کشور در قبال تحولات منطقه، یادآور شد که «رسانه‌ها در ایران حتی علیه دولت نیز مطلب می‌نویسند، ولی شما از مقامات رسمی دولت ایران سخنی علیه دولت ترکیه نشنیده‌اید».

چندی بعد لفاظی‌های مقامات ترکیه با اظهارات اردوغان وارد مرحله جدیدی شد. اردوغان در یک نطق تلویزیونی ادعا کرد که به رئیس‌جمهور ایران در خصوص اتهام‌زنی رسانه‌های ایرانی به خانواده‌اش درباره تجارت نفت با داعش و همراهی تهران با مسکو، هشدار داده است.

این ادعا واکنش شدید مقامات ایرانی را به همراه داشت و در همین زمینه محمدباقر نوبخت سخنگوی دولت گفت: «اردوغان مرداد ماه در خلال گفت‌وگوی تلفنی با روحانی به وی گفت که یک رسانه مطلبی درباره او و خانواده‌اش زده و آقای روحانی پاسخ داده که در ایران آزادی بیان هست و اصلاً بحث تهدید نبوده. اگر اردوغان تهدید و هشدار داده، بداند که وزیر خارجه ما به بالاتر از او گفت که هیچ وقت یک ایرانی را تهدید نکند و بالاتر از این‌ها هم نتوانستند ما را تهدید کنند.»

* بحران سوریه و همکاری مقطعی تهران - آنکارا

بحران سوریه چهارمین سال خود را در حالی سپری می‌کند که علیرغم اختلاف موضع تهران و آنکارا در قبال تحولات سوریه، در این ماه‌ها اتفاق جدیدی رخ داد که عبارت است از همکاری ترکیه، ایران و لبنان در مذاکرات «فوعه - زبدانی» که به واسطه آن شهرهای «فوعه و کفریا» که شیعیان تحت محاصره عناصر داعش و النصره هستند، از محاصره خارج شده و در عوض به تروریست‌های منطقه «زبدانی» در حومه دمشق اجازه خروج به ترکیه داده شد.

 

عملیات تبادل محاصره شدگان فوعه و کفریا با تروریست‌های محصور شده در زبدانی

 

این گامی بزرگ در حل بحران 8 ماهه حصر فوعه - کفریا بود که توانست شیعیان این منطقه را از وضعیتی وخیم خارج کند و در عوض تروریست‌های داعش و النصره در زبدانی به ترکیه رفتند.

* ملایمتر شدن لحن مقامات دو کشور

هر چند مقامات ترکیه و به خصوص اردوغان طی ماه‌های اخیر ایران را متهم به در پیش گرفتن جنگ طائفه‌‌ای در منطقه می‌کنند، اما به نظر می‌رسد با توجه به مشکلات روزافزون ترکیه در منطقه، تشدید تنش بین ترکیه و روسیه که هزینه سنگینی متوجه آنکارا کرده، پیش نرفتن سیاست‌های منطقه‌ای ترکیه و هزینه‌های روزافزون آن برای این کشور، آغاز گفت‌وگوهای ریاض و تهران و نیز نیاز ترکیه به ایران برای تأمین انرژی خود، دولتمردان ترکیه لحن خود را نسبت به ایران ملایم‌تر کرده و خواهان همکاری ایران برای کمک به حل بحران‌های منطقه از جمله سوریه و یمن شده‌اند.

علاوه بر مسائل منطقه‌ای، همسایگی ایران و ترکیه و نیازمندی اقتصادی طرفین به یکدیگر طی چند دهه گذشته باعث شده که سطح تنش بین دو کشور از مرحله خاصی بالاتر نرود و به خصوص طی 10 سال اخیر طرفین از عقلانیت سیاسی و اقتصادی در رفتارها پیروی کنند که همین موضوع باعث گسترش روابط اقتصادی بین تهران و آنکارا شده است.

حل و فصل موضوع هسته‌‌ای ایران و خروج کشورمان از تحریم‌های چند لایه را نیز می‌توان مزید بر علت خواند که دو طرف با خیالی آسوده‌تر به فکر گسترش روابط باشند. هر چند این موضوع می‌تواند برای ترکیه به عنوان «یک همسایه و رقیب» تهدیدی جدید در حوزه رقابت منطقه‌ای ارزیابی شود.

با توجه به تحولات منطقه‌ای و دو جانبه طی یکسال گذشته و دیدگاه عملگرایانه مقامات تهران و آنکارا، به نظر می‌رسد که در سال آینده میلادی بتوان شاهد گسترش روابط اقتصادی و نیز تعدیل دیدگاه‌های طرفین در خصوص بحران‌های سوریه و یمن بود و البته در این میان هم میانجیگری ایران در بحران موجود بین روسیه و ترکیه در آینده‌، چندان دور از انتظار نخواهد بود.

گزارش از علی حیدری

انتهای پیام/

http://fna.ir/1T8P7W

ویدیو مرتبط :
از دیدگاه اهلسنت خلفا قیام علیه هر گونه حاکم ظالم حرامه