ورود زن داستانی ایرانی به دنیای سیاست

خبرگزاری فارس- گروه کتاب و ادبیات: عذرا موسوی در کتاب «جشن باغ صدری» این شجاعت و درایت را داشته است تا از قید و بند فرم‌های تکراری داستان کوتاه ما خلاص شود و برای نشان دادن زن ایرانی با همه ارتباطات چندلایه عجیبش، به فرم‌های تازه یا حداقل ترکیبی تازه از فرم‌های قدیمی فکر کند؛ و بسیاری را هم خوب از کار دربیاورد. زبان و فرمی که در عین سادگی، غنی است و ابواب جدیدی از شخصیت ایرانی و تاریخ این سرزمین را به روی مخاطب می‌گشاید. صحنه های داستان‌های او پر است از آدم‌هایی که شخصیت اند، یا در آستانه ورود به عالم فردیت قرار دارند؛ ولی در عین حال سرشان شلوغ است و تنها و بی کس نیستند. نه مانند نویسندگانی که برای خلاصی از داستان کوتاه کم شخصیت، تیپ‌های زیادی را وارد کار می‌کنند و همه را چون مانکن‌هایی زیبا در بهترین جای صحنه برای دکوری ویژه قرار می‌دهند.

**زنانی با شخصیت‌های محوری

ویژگی کار نویسنده این است که در مجال اندک داستان کوتاه، به همه شخصیت‌ها اجازه کنش و تصمیم فردی می‌دهد. با رفتارهای کلیشه ای بر آنها مارک نمی‌زند. می‌خواهد «کار» و «تصمیم» را بین افراد متعددی که معمولا هم عضو یک خانواده هستند تقسیم کند، و الحق به خوبی از عهده این کار بر می‌آید. آدم‌ها یا دارند تصمیمشان را اجرا می‌کنند، یا تصمیم می‌گیرند، یا در آستانه ورود به تصمیم هستند. پس صحنه های داستان‌ها یا از شخصیت پر شده، یا از تیپ‌هایی که در پایان داستان به شخصیت بدل می‌شوند. کنشی انجام می‌دهند که جهان پیرامون را تغییر می‌دهد؛ اگر نه در واقعیت بیرونی، نزد خودشان و در آگاهی شخصی شان، جهان دگرگون می‌شود. به ویژه شخصیت‌های زن داستان‌های این کتاب، نقشی چنین محوری دارند؛ و این نقش محوری فقط در مضمون نیست. ویژگی‌هایی در این شخصیت‌ها وجود دارد که دگرگونی را از محتوا به فرم کشانده و ساختار را هم متناسب با کار عوض می‌کند. این تغییرات این امکان را به نویسنده می‌دهد که زنانی بیافریند با غنای در ارتباطات خانوادگی و اجتماعی و با سلسله مراتب معین، که به راحتی راز خودش را پیش هر کسی فاش نمی‌کند. زنی که به هرکس متناسب با معرفتش به حریم ذهنی و خانوادگی ایشان، جلوه ای خاص از درون خود را می‌نمایاند.

مادری که حتی در ارتباط با دخترهایش هم میزان محرم و بیگانه بودن را لحاظ می‌کند. چیزهایی را به یکی می‌گوید و دیگری را پی کارهای دیگر می‌فرستد. بهترین نمونه این چندلایگی و پرده در پرده رفتار کردن را در داستان «جشن باغ صدری» می‌بینیم. داستان موقعیت خاص زنی که هم درگیر چالش‌های درونی ارتباط با مرد خویش است و هم کنش‌های دخترها و هووی خود را مدیریت می‌کند؛ و هم سعی می‌کند مرد را در مدیریت خانواده و ارتباط با جامعه، به سوی خاصی سوق دهد. از برخی دوراهی‌های اقتصادی نجات دهد و دوراهی‌های اخلاقی‌تری را پیش روی انتخاب او قرار دهد؛ و بدین ترتیب با ترغیب همه به انتخابی اخلاقی در زندگی، کنشی سیاسی را در جامعه رقم بزند.

**مادری جزء هویت و تعریف زن ایرانی است

ویژگی دیگر زن‌های داستان‌های او تنوع در جنس ارتباط دارند. نوع ارتباطش با شوهر و فرزند متفاوت است؛ و تغییر روابطش صرفا به تغییر نقش‌ها محدود نمی‌شود. برای او ارتباط زناشویی تعریفی اساسا متفاوت با ارتباط معیشتی یا جنسی دارد. این ارتباطات یک ماهیت ندارند تا در یک سطح با هم تعامل داشته باشند. بنابراین هیچ چیزی نمی‌تواند جای شوهر یک زن ایرانی را برای او بگیرد. در حالی که الگوهای متعدد معیشتی بر زنان داستان‌های او حاکم است. هر زن در این کتاب، تعریفی برای خودش از ماهیت ارتباطات دارد که نتایج مواجهه او با جامعه را دگرگون می‌سازد. مادری برای این زن‌ها صرفا یک نقش نیست که برخی داشته باشند و برخی نه. مادری جزو هویت و تعریف زن ایرانی است. چه در «جشن از ما بهتران» که زن محصور در موقعیت اضطرارهای اجتماعی و حتی زیستی است، و چه در «زندگی عادی است» که زن در موقعیت یک تصمیم اخلاقی بیرون از تصمیمات اضطراب آلود موجبیتی قرار گرفته، مادری جزو تعریف زن‌ها از ماهیت ارتباط است، هرچند متعلق آن می‌تواند گذرا یا دائمی، زیستی یا فرهنگی، متعین یا شامل دایره ای وسیع باشد.

**ماجراهای زن‌های سیاسی داستان

ویژگی مهم دیگری که می‌توان درباره زن‌های کتاب جشن باغ صدری گفت، کنش‌گری سیاسی است. منظور از کنش گری سیاسی نه بازی بر سر قدرت یا ایفای نقشی سیاسی علاوه بر نقش‌های خانوادگی و کاری است،‌ بلکه رویه ای است که فردیت انسان را در لحظه های اساسی تصمیم‌های وابسته به شخص خودش نشان می‌دهد. چیزی از جنس ابراز وجود از طریق عمل که متفکران بسیاری، از جمله هانا آرنت، به آن اشاره کرده‌اند و کنشگر سیاسی را به مثابه هنرمندی که در حال نشان دادن همه ظرفیت‌های وجودی خویش است تعریف نموده‌اند. یعنی عمل سیاسی از طریق خود زندگی منحصر به فرد او. البته این حوزه شامل عمل سیاسی متعارف، آن طور که در مبارزه دختر داستان «زندگی عادی است» هم می‌شود ولی بسیار متنوع‌تر از آن است. اکثر زن‌های این کتاب کنش سیاسی دارند، با جامعه در ارتباطند، ولی در همان محدوده به ظاهر تنگ زندگی خود. با جشن‌های بزرگ مملکتی، با سیاست، با اقتصاد ملی، و با دیگر وجوه اجتماعی تحولات روز ایران در ارتباطند، بدون اینکه قهرمان بازی در بیاورند و چون «مردان» سیاست و اقتصاد، تصمیم‌های به ظاهر خاصی بگیرند که در واقع، چیزی جز عروسک خیمه شب بازی قدرتمداران شدن نیست.

به ویژه در داستان «مردی روی بالکن شیرینی پزی» موقعیتی ساخته می‌شود تا وجوه سیاسی و اقتصادی توسعه در ایران به منصه ظهور برسد و افراد به ظاهر مقلد در هیبت توده‌وار، دست به انتخابی بزند که نشان از فهم سیاسی او جدا از طبقه اجتماعی و گروه تعلقی او در امر معیشت است. فهمی که به تصمیمی خاص در جهت بروز درون فرد به ظاهر عامی منتج می‌شود.

**نویدی بر داستان‌های کوتاه خوب

انتشار مجموعه داستان «جشن باغ صدری»، به ویژه داستان خاصی که عنوان کتاب از آن اقتباس شده، می‌تواند نویدبخش ظهور شیوه ای از داستان سرایی ایرانی برای نمایش «ایران» در قالب‌های کوچک داستان کوتاه باشد. ایرانی که غنای فرهنگی و پیچیدگی‌های اجتماعی آن، چه از لحاظ هویتی و چه از منظر تنوع زیستی و فرهنگی، فرصت بروز و عرض اندام در داستان‌های کوتاه ایرانی نداشته است. غیبتی که میدان را برای نمایش خیالی «واقعیت» نمایی با برنامه آن چیزی که ایران نیست باز کرده و مکمل برنامه های استعماری و نوسازی در ایران بوده است. در دیدی خوشبینانه، نوشته شدن کتابی چون جشن باغ صدری می‌تواند شروع آگاهی ایرانیان از «وضعیت» شان در تاریخ و «موقعیت» شان در جهان باشد تا سررشته تحولات دوران معاصر در عرصه فرهنگ، از بیرون مرزهای فرهنگی به داخل منتقل شود. ایران نیاز به رنسانسی دارد تا تصمیم و شناخت را به داخل منتقل کند و فرهنگ غنی مبتنی بر اشراق و حکمت را به کنش گری سیاسی و شناخت عقلانی دنیای جدید برساند. رنسانسی که متفکران بسیاری نویدش را داده‌اند و نخبگان زیادی انتظارش را می‌کشند.

**

یادداشت محمد قائم‌خانی

انتهای پیام/و

ویدیو مرتبط :
سیاست ما ، سیاست ما عین دیانت ماست ، سیاست روز ، سیاست ما ، دنیای سیاست