اصغر فرهادی: لذت من در فیلم‌ساختن است

اعتماد/ اصغر فرهادی، درخشان‌ترین نام سینمای ایران در سال‌های اخیر است. کارگردانی که خیلی زود مورد اقبال جهانی واقع شد و توانست طلسم جایزه اسکار را برای سینمای ایران بشکند. تاثیر او انکار ناشدنی است. نگاهی اجمالی به تولیدات چند سال اخیر ایران و تجلی آنچه اهالی سینما آن را «فرهادیسم» می‌نامند، گواهی است بر تاثیری که اصغر فرهادی بر سینمای ایران و سطح سلیقه عمومی گذاشت. از سوی دیگر درحالی که هفته گذشته دوستداران سینمای فرهادی و سینمای ایران در تب و تاب حضور یا عدم حضور آخرین ساخته فرهادی در جشنواره کن بودند بالاخره از سوی فرهادی اعلام شد که آخرین ساخته او «فروشنده» نیز در بخش رقابتی فستیوال کن حضور خواهد داشت. متولیان سی‌وچهارمین جشنواره جهانی فیلم فجر، در بخش کارگاه‌های خود علاوه بر کسانی چون الکساندر سوکوروف، کارگردان برجسته روس و محمود کلاری و دیگران، فرصت همکلامی با اصغر فرهادی را نیز برای علاقه‌مندان سینما فراهم کرد. شامگاه پنجشنبه دوم اردیبهشت‌ماه پردیس سینمایی چارسو میزبان خالق «درباره الی» بود. استقبال از فرهادی به حدی بود که به دلیل ازدحام جمعیت برخی اصحاب رسانه دقایقی از کارگاه را پشت درهای بسته گذراندند و با تاخیر وارد سالن شدند. بخش دارالفنون جشنواره که میزبان دانشجویان سینما از چندین کشور خارجی بود بیشترین حاضران را در سالن داشت. سالن مملو از جمعیت بود و عده زیادی نیز ایستاده یا نشسته و در حالی که او را نمی‌دیدند فقط به حرف‌هایش گوش می‌دادند. از پرسش‌ها و پاسخ‌ها می‌شد دریافت که پس از کیارستمی در میان نسل پس از او، فرهادی را بیش از همه می‌شناسند. فرهادی نیز پیش از هر چیز از عباس کیارستمی یاد کرد. «پیش از آغاز پرسش و پاسخ، باید یادآوری کنم که بخشی از اعتبار سینمای ما و جذابیت نسل ما مدیون کسانی است که در این موقعیت باید از آنها یاد کنیم. یکی از آنهایی که دوست دارم از او اسم ببرم و دوستش دارم و روی من تاثیر گذاشته، کسی است که اکنون در بستر بیماری است. امیدواریم بتوانیم در این جمع برای سلامتی عباس کیارستمی انرژی خوبی بفرستیم و سال آینده با حضور ایشان ورک‌شاپ برگزار شود.» این آغاز صحبت‌های فرهادی بود. حرف‌هایی که در پس خود یادآور مجموعه‌ای بزرگ‌ترین افتخارات جهانی سینمای ایران را تداعی می‌کرد. فرهادی از رضا میرکریمی، دبیر جشنواره نیز قدردانی کرد و بر کیفیت آشکار جشنواره نسبت به گذشته تاکید کرد. «از رضا میرکریمی و تیمش برای مدیریت خوب این جشنواره تشکر می‌کنم. پس از پیروزی انقلاب اسلامی تاکنون این نخستین جشنواره‌ای است که در حد استاندارد سایر جشنواره‌های بین‌المللی و در این سطح، برگزار می‌شود.»
با این پیش درآمد او در ادامه به طور مفصل به پرسش‌های حاضران پاسخ داد. سوال‌ها گستره قابل تاملی داشت. از مباحث فنی فیلمنامه‌نویسی تا احساسات شخصی درباره جوایز. اما آنچه در پرسش‌ها و سکوت محض سالن هنگام پاسخ‌ها مشهود بود، تاثیر عاطفی عمیقی بود که سینمای فرهادی ایجاد کرده بود. آنها توانایی او را در شیوه روایت می‌شناختند. فرهادی در پاسخ به اینکه چگونه در طول فیلم اطلاعات را به مخاطب می‌دهد، گفت: «اطلاعاتی که به مخاطب ارایه می‌شود چند دسته هستند، بخشی قصه را جلو می‌برند و بخشی از اطلاعات شخصیت را باز می‌کنند. نکته مهم دیگر این است که اطلاعات همیشه در یک نقطه از داستان ارایه نمی‌شود بلکه بخشی در نیمه اول فیلم و بخشی در نیمه دوم فیلم عرضه می‌شود. به طور مثال در فیلم «درباره الی» او یک بار به مادرش زنگ می‌زند و درباره سفر حرف می‌زند و ما متوجه می‌شویم که مادری دارد که نگران است و در نیمه دوم فیلم وقتی آن اتفاقات رخ می‌دهد، می‌فهمیم که چیزی را از مادرش پنهان کرده بود.» در ادامه حرف‌هایش فرهادی نکته جالبی را از فیلم «درباره الی» مطرح کرد. ظاهرا ایده اولیه این فیلم از عکسی در ٢٢ سالگی فیلمساز ریشه گرفته است. «ساخت یک ایده بستگی به عمق آن در ذهن شما دارد. ایده‌ای را که سال‌ها در ذهن شما وجود دارد و هیچگاه فراموش نمی‌کنید، باید ساخت. من برای «درباره الی» ایده‌ای نداشتم بلکه تنها عکسی داشتم از فردی که در غروب کنار دریا ایستاده است و انگار کسی از نزدیکانش در دریا غرق شده و او منتظر است. این عکس از ۲۲ سالگی همراه من بود و در ۳۵ یا ۳۶ سالگی توانستم آن را بسازم. این عکس آنقدر در ذهنم ماند که فکر کردم چیزی دارد که باید آن را بسازم. بنابراین بعد از اینکه سال‌ها ایده‌ای در ذهن شما باقی ماند و فکر کردید شما را رها نمی‌کند باید شروع کنید و ایده خود را گسترش دهید. »
اما یکی از جالب‌ترین پرسش‌ها را دانشجویی از تاجیکستان پرسید. او ضمن ابراز خوشحالی از دیدار با فرهادی و با گویشی شیرین از فرهادی پرسید آیا هنگام ساخت «جدایی نادر از سیمین» هرگز فکر می‌کرد برنده جایزه اسکار شود؟ به این دلیل که این فیلم تا حدود زیادی مسائل خاص جامعه ایرانی را مطرح می‌کند. پاسخ فرهادی تامل‌برانگیز و البته آموزنده بود: «من قبل از «جدایی نادر از سیمین» فیلم «درباره الی» را ساختم که بیرون از ایران بسیار موفق بود و به دلیل بومی بودن «جدایی نادر از سیمین» همه گفتند حیف نیست فیلمی بسازی که فقط در ایران موفق است و من می‌گفتم از آنجایی که «درباره الی» به اندازه کافی موفق بوده است حالا اجازه دارم فیلمی بسازم که فقط در ایران موفق باشد. من آن زمان اطمینان داشتم که این فیلم کاملا بومی است و فقط در ایران موفق می‌شود به همین دلیل حتی آن را زیرنویس هم نکردم و زمانی که یک نفر از برلین خواست تا آن را ببیند به او گفتم فیلم «جدایی نادر از سیمین» موضوعی کاملا بومی دارد. » فرهادی در ادامه حرف‌هایش گفت بومی‌ترین آثار جهانی‌ترین آثار هستند. « شاید دلیل موفقیت این فیلم این بود که هیچگاه به این نکته که فیلم باید بیرون از ایران هم موفق باشد، فکر نکردم و اتفاقا بومی‌ترین فیلم‌ها جهانی‌ترین آثار خواهند بود.»
اصغر فرهادی به سوالات دیگری نیز پاسخ داد. سوالاتی درباره انتخاب لحن فیلم‌هایش، همکاری با فیلمبردار، شخصیت‌های خاکستری و مسائلی دیگر. اما این کارگردان برجسته ایرانی چند توصیه هم داشت: «اگر بهترین جوایز دنیا را هم به شما بدهند فیلمی را که دوست نداشتید، نسازید. ما عمر کوتاهی داریم و باید مشخص کرد که چه نوع فیلمسازی می‌خواهید باشید. اینکه از فیلم ساختن لذت می‌برید یا از فیلمساز بودن، درصورتی‌که از فیلمساز بودن لذت ببرید این اتفاق زمانی خواهد بود که فیلم روی پرده برود و جایزه بگیرید و دیگران از آن تعریف کنند.» فرهادی پس از این حرف به نکته‌ای درباره فیلم «جدایی...» اشاره کرد و گفت: « من از فیلم ساختن لذت می‌برم و سر صحنه همه کارهایی را که انجام می‌دهم، دوست دارم. این سخن به معنای خوشحال بودن نیست و اگر کسی چهره مرا سر صحنه ببیند برعکس هم فکر می‌کند. وقتی هم فیلم «جدایی نادر از سیمین» تمام شد آخرین جمله‌ای که به گروه گفتم این بود که اگر هم این فیلم همین جا متوقف شود ما به اندازه کافی لذت بردیم.» او گفت ٩٥ درصد فیلم از ناخودآگاه شما ناشی می‌شود پس توصیه می‌کنم نقدهای آثارتان را نخوانید زیرا باعث می‌شوند خود را بشناسید و دیگر چیزی برای کشف در خودتان باقی نخواهد ماند تا با کمک آن آثارتان را خلق کنید.
فرهادی پس از پایان کارگاهش در میان خبرنگاران قرار گرفت و به پرسش‌های آنها درباره آخرین ساخته‌اش «فروشنده» پاسخ داد. او گفت نتیجه برای حضور در بخش مسابقه کن هر چه باشد خوب است. او در پاسخ به اینکه اگر فیلم در کن پذیرفته نشود چه خواهید کرد، گفت: «برای اکران فیلم اقدام می‌کنیم و «فروشنده» در کشورهای مختلفی همچون فرانسه، ایران و... همزمان اکران می‌شود. من درباره حضور فیلم در جشنواره‌ها تصمیم نمی‌گیرم. شرکت ممنتو پخش‌کننده فیلم است و آنها در این باره تصمیم‌گیری می‌کنند. حتی ما فیلم را به کن نفرستادیم بلکه خود ممنتو فرستاد و من آنقدر درگیر مونتاژ و موارد دیگر بودم که فرصتی برای چنین کاری نداشتم. قرار بر این است که فیلم در ایران و کشورهایی از جمله فرانسه، آلمان، ایتالیا، ترکیه، بلژیک و... اکران همزمان داشته باشد که فکر می‌کنم در آخر تابستان این اتفاق رخ دهد.»
آنچه در کارگاه اصغر فرهادی گذشت نشان از اهمیت این سینما‌گر در عرصه داخلی و خارجی داشت. مهمانان و دانشجویان خارجی حاضر در بخش دارالفنون جشنواره او را می‌شناختند، برای دیدنش ذوق داشتند و با تمام وجود حرف‌هایش را می‌شنیدند. برخی از آنها «جدایی... » را یکی از محبوب‌ترین فیلم‌های‌شان می‌دانستند. شاید او تجلی رویای خودشان بود.
بخشی از اعتبار سینمای ما و جذابیت نسل ما مدیون کسانی است که در این موقعیت باید از آنها یاد کنیم. یکی از آنهایی که دوست دارم از او اسم ببرم و دوستش دارم و روی من تاثیر گ