فراز و فرودهای سی و چهار سال «جشنواره فیلم فجر»/ بازیگران و فیلم هایی برای دیده شدن

ایرنا/ جشنواره فیلم فجر به عنوان مهم ترین رویداد سالانه ی فرهنگی ایران، امسال تجربه ای سی و چهارساله را پشت سر نهاد؛ تجربه ای که شاید مروری بر فیلم های آن بتواند ضمن نمایان ساختن فراز و فرودهای این رویداد، راهگشای فعالان حوزه فرهنگ و نسل های آتی سینماگران ایرانی باشد.
بازیگران و فیلم هایی برای دیده شدن
جشنواره فیلم فجر که امسال (1394 خورشیدی) در ایام دهه فجر انقلاب اسلامی شاهد برگزاری سی و چهارمین دوره از آن بودیم، تاکنون با فراز و فرودهای بسیاری همراه بوده است؛ فراز و فرودهایی که گاه خروجی های این جشنواره را درخشان و گاه کم فروغ کرده است.
در سی و چهارمین دوره از این رویداد فرهنگی-هنری شاهد برخی تغییر و تحول هایی بودیم که بدون شک می توان از آنها به عنوان تغییرهای مثبت یاد کرد. شاید فراهم بودن امکان حضور فیلم سازان و بازیگران از نسل ها و طیف های متفاوت فکری، در جشنواره امسال را بتوان مهم ترین این تغییرها دانست؛ تغییری که تا حد زیادی شائبه حاکم بودن نگاه های سلیقه ای و رویکردهای تجویزی در جشنواره فیلم فجر را در ذهن مخاطبان و دنبال کنندگان این رویداد هنری کمرنگ کرد؛ شائبه ای که در سال های گذشته کم و بیش در خصوص سازوکار داوری ها و تصمیم گیری های جشنواره وجود داشت.
«محمد حیدری» دبیر این دوره از جشنواره اما پیش تر در خصوص مردمی بودن و غیر سیاسی بودن آن وعده هایی داده بود. به نظر می رسد مدیران و برگزار کنندگان جشنواره سی و چهارم تلاش کردند به این وعده ها جامه ی عمل بپوشانند تا جشنواره امسال به شعار همیشگی اش یعنی «جشن مردمی سینمای ایران» نزدیک تر شود.
جشنواره فیلم فجر سی و چهارم تا حد زیادی جشنواره ای اجتماعی بود؛ رویدادی سینمایی که از دریچه آن نقب هایی به زندگی خانوادگی و اجتماعی در جامعه امروز ایران زده شد. زشت و زیبا، تلخ و شیرین و همه آنچه در دهلیزهای جامعه امروز می گذرد در فیلم های جشنواره امسال بر روی پرده نقره ای نمایان شد.
کارگردانان فیلم های جشنواره فجر امسال کوشیدند تا اندازه زیادی از قضاوت کردن ها، خط کشیدن ها و جدا کردن خوب ها از بدها فاصله بگیرند و قضاوت را بر عهده مخاطبان بگذارند. می توان ادعا کرد که جشنواره امسال نه با سیاه نمایی و نه با آرمانی نشان دادن شرایط، بلکه با واقع بینی کوشید تا کارکردهای حقیقی صنعت سینما را به سینمای ایران بازگرداند؛ کارکردهایی که شاید در برخی سال های گذشته مورد فراموشی و کم توجهی واقع شده بود.
در ادامه با نگاهی به کارنامه سی و چهارساله جشنواره فیلم فجر، به مرور فراز و فرودهای این جشنواره با هدف آشنایی بیشتر با سیر تحول این رویداد فرهنگی-هنری طی سال های گذشته خواهیم پرداخت.

*** کارنامه سی و چهار ساله جشنواره فیلم فجر
جشنواره فیلم فجر مهمترین جشنواره سینمایی ایران است که از سال 1361 خورشیدی تا به امروز به طور معمول در میانه بهمن ماه هر سال در تهران از طرف «بنیاد سینمایی فارابی» و زیر نظر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برگزار می شود.
این جشنواره تا سال 1374 فقط به تولیدات سالانه سینمای ایران می پرداخت اما از این سال به بعد، به صورت بین المللی برگزار شد و در آن علاوه بر فیلم های سینمای ایران، به بررسی فیلم هایی از سینمای جهان نیز پرداخته می شود. اگرچه از سال 1392 خورشیدی به این سو جشنواره فیلم های بین الملل به صورت مستقل از جشنواره فیلم های داخلی و در زمانی دیگر برگزار می شود.
در بخش های رقابتی این جشنواره، شرکت کنندگان برای کسب جایزه مخصوص که «سیمرغ بلورین» نام دارد با هم رقابت می کنند. دیپلم افتخار و لوح زرین از دیگر جایزه های این جشنواره است.
این جشنواره در سال نخست از برگزاری فقط شامل یک بخش مسابقه فیلم های آماتور (غیرحرفه ای) بود و باقی به گذری بر سینمای جهان مانند حضور سیاه پوستان و سرخ پوستان در سینما اختصاص داشت. در دومین دوره جشنواره، مسابقه حرفه ای سینمای ایران به بخش فیلم های غیر حرفه ای اضافه شد و عنوان بین المللی از جشنواره حذف شد و پیرو آن فیلم های خارجی اجازه حضور در جشنواره را نداشتند.
دوره سوم جشنواره اما نقطه عطفی برای حضور کارگردان های تازه کار در جشنواره بود، چرا که بخش فیلم اولی های به جشنواره اضافه شد.
در دوره چهارم جشنواره، بخش حرفه ای از بخش آماتور تفکیک شد تا بخش آماتور به صورت یک جشنواره مستقل با عنوان «جشنواره سینمای جوان» برگزار شود. با این وجود بخشی تازه با عنوان بخش کودکان و نوجوانان به جشنواره اضافه شد.
دوره پنجم جشنواره هم شاهد تغییرهایی از جمله اضافه شدن نمایشگاه پوسترهای سینمایی جشنواره و انتشار ویژه نامه ای با نام مجله «فیلم» برای نخستین بار بود.
در هفتمین دوره جشنواره فیلم فجر بخش بزرگداشت سینماگران معتبر خارجی و بخشی با عنوان «جشنواره جشنواره ها» به این رویداد فرهنگی-هنری اضافه شد.
دوره هشتم نیز شاهد جدایی بخش های پیشین از جشنواره فیلم فجر بودیم. در این دوره بخش های کودکان و نوجوانان و فیلم های کوتاه و مستند از جشنواره جدا و هر یک به جشنواره ای مستقل تبدیل شدند.
پس از دوره هشتم شاید دوره پانزدهم جشنواره را بتوان دوره ای دانست که در آن رویداد مهمی رخ داد که آن هم افتتاح تارنمای اینترنتی جشنواره برای نخستین بار بود.
در دوره شانزدهم نیز برپایی بزرگداشت سینماگران ایرانی در جشنواره شکل گرفت و بخش بین المللی رقابتی شد، بازار فیلم راه اندازی و سیمرغ فیلم تماشاگران نیز به مجموعه سیمرغ ها اضافه شد.
پس از دوره شانزدهم دوره بیست و یکم را می توان پر رخدادترین دوره از جشنواره فیلم فجر نام نهاد. در این دوره سیمرغ مکمل نقش دوم زن و مرد حذف و پیش فروش بلیت های جشنواره مکانیزه شد. همچنین سیمرغ فیلمبرداری، چهره پردازی، صدابرداری، صداگذاری و تدوین حذف شد و 2 جایزه با عنوان دستاورد هنری جایگزین آنها شد. در دوره بیست و دوم اما با دبیری «علیرضا رضاداد» جوایز حذف شده دوره گذشته به جای خود بازگشت.
جدایی بخش بین الملل شامل بازار فیلم، سینمای بین الملل، سینمای آسیا و سینمای معناگرا از بخش فیلم های داخلی و برگزاری مستقل و اختتامیه مجزا با حضور مهمانان خارجی، از جمله تحول های جشنواره در بیست و سومین سال برگزاری آن بود.
دوره بیست و هفتم نیز یکی دیگر از پرحاشیه ترین دوره های جشنواره بود. مراسم پایانی (اختتامیه) در این دوره از جشنواره به دلیل اختصاص ندادن جایگاه مناسب به خبرنگاران و عکاسان از سوی آنان تحریم شد.
بیست و هشتمین جشنواره نیز شاهد تغییرهایی از جمله اضافه شدن مسابقه آثار پویانمایی، پیش فروش بلیت های اینترنتی و تعیین برج میلاد به عنوان کاخ جشنواره بود.
در دوره سی و یکم برای نخستین بار مراسم فرش قرمز فیلم ها برگزار شد، نمایش فیلم ها به صورت دیجیتال انجام گرفت و شکل ظاهری سیمرغ بلورین به حالت حجمی درآمد. با این وجود این دوره از جشنواره با حواشی بسیاری نیز از جمله حذف برخی فیلم ها همراه بود که شمار زیادی از سینماگران این حواشی را ناشی از فشارهای غیر قانونی به سینما دانستند.
جشنواره سی و سوم نیز تغییرهای مهمی را تجربه کرد که از مهم ترین آنها می توان به جدایی زمان و مکان برگزاری بخش بین الملل جشنواره از بخش داخلی و اضافه شدن بخش «هنر و تجربه» که به فیلم های با مخاطب خاص اختصاص دارد اشاره کرد.
امسال، دوره سی و چهارم جشنواره فجر هم با فراز و فرودها و تحول هایی همراه بود. در این دوره پوستر جشنواره با شمایل «خسرو شکیبایی» بازیگر فقید سینمای ایران طراحی شد و عنوان بین الملل از جشنواره حذف و محمد حیدری مسوولیت دبیری جشنواره را عهده دار شد.

*** جشنواره سی و چهارم؛ نوید بخش آینده ای بهتر
آخرین دور از جشنواره بین المللی فیلم فجر که میراث دار سی و چهار سال تغییر و تحول در سینمای ایران است، اگرچه با برخی حاشیه ها و سایه روشن ها همراه بود اما به اذعان بسیاری از ناظران از ویژگی های مثبت و امیدوارکننده ای از جمله کم رنگ شدن ارزش گذاری های سلیقه ای برخوردار بود.
با این وجود نبود اسامی برخی سینماگران به ویژه از نسل قدیم در جشنواره امسال جلب توجه می کرد؛ فیلمسازانی چون «داریوش مهرجویی»،« مسعود کیمیایی» و «عباس کیاررستمی» که از 75 سالگی عبور کرده اند و به نظر می رسد کم کارتر شده اند.
«بهروز افخمی» کارگردان «آذر، شهدخت، پرویز و دیگران» هم فیلمی در جشنواره امسال نداشت. «شهرام مکری» کارگردان فیلم پرمخاطب، موفق و جسورانه «ماهی و گربه» نیز در جشنواره امسال حضور نداشت. «اصغر فرهادی» خالق «جدایی نادر از سیمین» و «درباره الی» هم نبود؛ اگرچه ردپای او در دو فیلم «برادرم خسرو» به کارگردانی «احسان بیگلری» و «خانه ای در خیابان چهل و یکم» به کارگردانی «حمیدرضا قربانی» دیده می شد.
همچنین «عبدالرضا کاهانی»، «حمید نعمت الله»، «محسن امیر یوسفی» و «رامبد جوان» نیز غایب بودند. نگاهی گذرا به جشنواره امسال حتی نشان می دهد که هیچ یک از فیلمسازان حاضر در بخش نگاه نو جشنواره سال گذشته امسال حضور نداشتند. همچنین از بین 19 فیلمساز حاضر در جشنواره سی و دوم، تنها پنج نفر امسال با فیلم بعدی خود در جشنواره شرکت داشتند و چهارده فیلمساز دیگر نتوانسته بودند به هر دلیل فیلم بسازند یا در جشنواره شرکت کنند!
با وجود غیبت بسیاری از سینماگران قدیم و جدید اما در جشنواره سی و چهارم شاهد حضور فیلم های جدی و قابل اعتنایی به ویژه از کارگردانان جوان سینمای ایران بودیم. فیلم «ابد و یک روز» نخستین ساخته کارگردان جوان ایرانی «سعید روستایی» که 9 سیمرغ بلورین جشنواره را به خود اختصاص داد و فیلم هایی چون «بادیگارد» ساخته «ابراهیم حاتمی کیا»، «نفس» ساخته «نرگس آبیار» و «ایستاده در غبار» ساخته «محمدحسین مهدویان» از جمله فیلم های خوب و پر صدای این دوره از جشنواره بودند؛ فیلم هایی که بیش از هر چیز به دغدغه های اجتماعی جامعه ایران پرداختند.
در کنار نقطه های قوت جشنواره امسال یکی از کاستی ها، دیده نشدن بازیگران جوانی بود که قابلیت ستاره شدن را دارند و با بالارفتن سن بازیگران قبلی، می توانند جای خالی آنها را پر کنند. در دهه هفتاد و اوایل دهه هشتاد سینمای ایران پر بود از ستاره های بیست و چند ساله ای که در فیلم ها می درخشیدند و مخاطبان را به سالن های سینما می کشاندند و فروش فیلم ها را تضمین می کردند. نمونه هایی مانند «محمدرضا فروتن»، «هدیه تهرانی»، «شهاب حسینی»، «ترانه علیدوستی»، «پگاه آهنگرانی»، «بهرام رادان» و «محمدرضا گلزار» در سینمای این روزهای ایران دیده نمی شوند و سن ستاره های سینما به سی و چند سال رسیده است.
برای بازیابی استعدادهای جوان و حل دیگر کمبودهای حوزه سینما شاید به بازبینی در سیاست های دهه گذشته وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و قوانینی که بایدها و نبایدهای فیلمسازی را تعیین می کنند نیاز باشد؛ بازبینی هایی که می تواند به مرور معضل های پیچیده سینمای ایران را برطرف ساخته و به ارتقای جایگاه این هنر در سطح داخلی و بین المللی یاری برساند.
بسیاری از صاحب نظران، برگزاری خصوصی جشنواره فیلم فجر را یکی از راه های ارتقای جایگاه سینمای ایران می دانند اما در شرایط کنونی واقع بینانه تر آن است که وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی دست کم گام هایی را برای خصوصی تر شدن این جشنواره بردارد و برخی مسوولیت ها در جریان برگزاری آن را به اهالی سینما بسپارد؛ اتفاقی که امسال نیز با انتخاب حیدری به عنوان دبیر جشنواره شاهد به وقوع پیوستن رگه هایی از آن بودیم.
در این شرایط شاید دیگر شاهد اتفاق های ناخوشایندی که به عنوان مثال بعد از جشنواره سی و یکم افتاد و بسیاری از ناظران آن را ناشی از فشار برخی جریان های سیاسی و رسانه ای و مقاومت حوزه هنری در مقابل اکران بعضی از فیلم ها می دانند نباشیم؛ اتفاق هایی که با ضربه به بدنه اصلی سینمای ایران می تواند استعدادها را نادیده بگیرد یا از صحنه سینمای کشور به بیرون براند.
در این پیوند اما اتفاق های خوب سی و چهارمین جشنواره فیلم فجر و استقبال مردمی از این جشنواره قابل اعتنا و نوید بخش آینده ای روشن برای سینمای ایران است.

منبع: ایرنا