اصفهان چگونه «بیرمنگام» ایران شد / نگاهی به چشم انداز نوروزی

عصر ایران؛ سروش بامداد-  توجه دوماهنامه راهبردی «چشم انداز ایران» به نوروز هم جالب است هم متفاوت. جالب به این خاطر که سیاسیون و انقلابیون معمولا به اندازه دیگران به نوروز توجه خاص نشان نمی دادند.

به دو دلیل: یکی باستان گرایی افراطی در دوران پهلوی که سبب شده بود مبارزان با آن حکومت تلقی سلطنتی از توجه ویژه به نوروز داشته باشند و دوم به این خاطر که در عیدها دوستان شان در زندان و گرفتاری بودند و ترجیح می دادند عید را در کنار آنان جشن بگیرند.

چشم انداز نوروز 95 اما سراغ نوروز رفته و با همین نگاه سیاسی از چهره هایی خواسته است خاطرات خود از نوروز در زندان را بازگویند.

حسین شاه حسینی بازمانده نهضت ملی شدن صنعت نفت از احوال مصدقی ها در نوروز 1333 گفته است. نخستین عید پس از کودتای 28 مرداد و تصویری از دکتر محمد مصدق که به هم هدیه می دادند با این عبارت: محبوب ما که در غُل و زنجیر دشمن است / انصاف دِه، چه موقعِ تبریک گفتن است؟!

محمد بسته نگار نیز که درگیر بیماری است و هفته ای سه بار دیالیز می کند چند نوروز دربند خود را چنین بر شمرده: نوروز 44 همراه با سران نهضت آزادی ایران در زندان قصر، نوروز 45 در تبعیدگاه براز جان، نوروز 46 در زندان قصر و پس ازچندی  باز نوروز 52 در زندان قصر.

مهندس محمد توسلی از نوروز 1350 در زندان قزل قلعه گفته است. این زندان پیش از انقلاب تخریب می شود و در دوران شهرداری او که میدان های اقماری میوه و تره بار تاسیس می شوند در زمین های باقی مانده از زندان قزل قلعه میدان میوه و تره بار تاسیس می شود و همان نام را بر آن می گذارند هر چند در سال های اخیر به نام میدان جلال آل احمد شناخته می شود.

نه که نویسنده شهیر ایرانی دستی در میوه و تره بار داشته که به خاطر قرار داشتن در بزرگراه جلال آل احمد. به عبارت دیگر اگر آقای توسلی اولین شهردار تهران بعد از انقلاب برای خرید عید به میدان قزل قلعه مراجعه کرده و به فروشنده گفته باشد همین جایی که شما ایستاده ای من در گوشه سلول و 45 سال قبل زندانی بودم شاید باور نکند و اگر بگوید پروژه ساخت سالن ها یا معماری قدیمی ایرانی را به برادر دکتر شیبانی سپردم باز هم باور نکند که او 7 سال پس از زندان در مقام شهردار تهران این دستور را داده است و البته این هم جالب است که بافت معماری میدان میوه و تره بار قزل قلعه  در ساخت وساز جدید شهرداری رعایت نشده در حالی که دکتر شیبانی سال هاست عضو شورای شهر است.

گفت و گوی خاص و پر نکته شماره اسفند 94 و فروردین 95 را اما باید مصاحبه با اکبر ترکان دانست که اکنون دوباره از مدیران ارشد اقتصادی به حساب می آید و از مشاوران رییس جمهور روحانی اما چشم انداز از منظر کارشناس با او گفت و گو کرده است.

اشاره متفاوت مهندس ترکان به اصفهان انگیزه این نقل است. اصفهان یکی از مقاصد گردشگری در ایام نوروز است و به نصف جهان مشهور اما نگاه ترکان به اصفهان در شروع گفت و گو بسیار متفاوت و خواندنی است. فشرده ای از تاریخ صنعت هم در آن مستتر است:

« انقلاب صنعتی از سال 1780 میلادی با  اختراع ماشین بخار به دست جیمز وات شروع شد. این عصر یک دوره 200 ساله است. از 1780 تا 1980. این دوران 200 ساله را می توان به 4 دوره 50 ساله تقسیم کرد. دوره اول عصر نساجی است. از 1780 تا 1830. دوره دوم از 17830 تا 1880 را می توان عصر راه آهن و فولاد دانست.

اما چرا راه آهن و وفولاد به هم مرتبط شدند؟ به این خاطر که سنگ آهن ها در یک نقطه جغرافیایی و زغال سنگ ها که باید سنگ آهن ها را احیا کنند در نقطه ای دیگر هستند. پس یا باید سنگ ها را پیش زغال ها می بردند یا زغال ها را پیش سنگ ها و این کار با راه آهن انجام پذیر بود. دوره سوم یا 50 سال بعدی عصر برق و شیمیایی است. چون پسماندهای صنعت فولاد لجنی ایجاد می کرد که در اصفهان داشتیم. این لجن را تجزیه کردند و از آن توانستند مواد مفید و خوبی استخراج کنند که موجب اوج گرفتن صنعت شیمیایی در این دوره شد.  اما برق از کجا پیدا شد؟ میشل فارادی آمد و گفت اگر یک میدان با یک مغناطیس در تعامل قرار بگیرند نیرو ایجاد می شود و از این نیرو بود که ماشین های الکترونیکی و ژنراتورها ساخته شدند. این عصر از 1880 است تا 1930. دوره 50 ساله چهارم از 1930 است تا 1980 و اتومبیل پیش قراول این عصر است. از 1980 هم به بعد عصر فراصنعتی یا اطلاعات و دیجیتال است.»

احتمالا برای خواننده این سطور این پرسش شکل گرفته که ارتباط این ماجرای تاریخی 200 ساله با اصفهان چیست؟ قبل از آن که چشم انداز بپرسد ترکان پاسخ داده است:

« شهردار اصفهان از چند نفر دعوت کرده بود در نشستی درباره سرمایه گذاری در این شهر شرکت کنم. من هم یکی از دعوت شدگان بودم.در آنجا این مقدمه را گفتم تا به موضوع سرمایه گذاری برسم. گفتم در عصر صنعت، انسان در امتداد اندام خود ابزار ساخت. بیل مکانیکی، بزرگ شده دست انسان است و چرخ، ادامه پای آدمی برای رفتن یا تلسکوپ در امتداد چشم.

در عصر فراصنعتی اما انسان در امتداد اندیشه های خود تولید و خلق می کند. در اصفهان  صنعت نساجی در سال های 1316 و 1317 شروع می شود و این شهر را تبدیل به «بیرمنگام » ایران می کند.

اصفهان نه تنها دوره نساجی که دوره فولاد و ریل را هم طی می کند و با آغاز به کار ذوب آهن در سال 44 تا انتهای این صنعت می رود. دوره اتومبیل را هم با قطعه سازی خودرو طی می کند. پس اصفهان نباید به صنعت گذشته بازگردد و وقت فراصنعت است. یعنی تولیدات صنعتی بدون دود. اگر در مناطق دیگر باید صنعت نساجی یا اتومبیل سازی دایر کنیم در اصفهان اما از این دوره ها عبور کرده اند و باید دنبال تولیدات فکری و دیجیتالی باشند.»

نقل این بخش از گفت و گو با اکبر ترکان برای آن بود که بدانیم چرا این نشریه را می توان «راهبردی» دانست و چرا مشاور اقتصادی رییس جمهور گفت و گوهای راهبردی خود را با چشم انداز انجام می دهد.

چنانچه قصد مطالعه این مجله را دارید البته به اشارات پیش گفته بسنده نکنید و گزارش فیلم مستند «محاکمه» را که احسان عمادی درباره محاکمات دکتر مصدق ساخته از دست ندهید.

مقاله دکتر سوسن شریعتی خصوصا نقل قول او از دالایی لاما را نیز که: شادمانی یک قدرت است. آن راباید پرورش داد...