سیاحتنامه مسیو چریکف از عید باستانی

خبرگزاری کتاب ایران/ عصر قاجار، روزگار حضور پررنگ جهانگردان اروپایی به ایران بود؛ جهانگردانی که صرف نظر از اهداف و مقاصد سیاسی که داشتند، یادگارهای ارزشمندی از خود برجای گذاشتند؛ یادگاری به نام «سفرنامه» که سرشار از واقعیات اجتماعی، فرهنگی و تاریخی ایران دوره قاجار است. یکی از نکات شایان توجه برای این سیاحان آداب و رسوم نوروز و قدمت آن است. نوشته‌های این سفرنامه‌نویسان که به تداوم نوروز در این عصر اشاره دارد، اطلاعات مهمی از نحوه برگزاری این جشن کهن در دوره قاجار ارائه می‌دهند.

در نخستین و دومین گزارش نوروز در روزگار قاجار از نگاه سفرنامه‌نویسان به بیان دیدگاه‌ها و خاطرات دکتر فووریه و مادام کارلاسرنا پرداختیم و در این گزارش سعی داریم آثار سیاحان دیگری را که در این دوران به ایران سفر کرده‌اند ورق بزنیم تا نشانی از نوروز پیدا کنیم.

اهمیت و اعتبار نوروز از نگاه سیاحان
به دنبال انعقاد معاهده ارزنه الروم در دوره ناصرالدین شاه قاجار، مقرر شد که از طرف دولت‌های ایران و عثمانی مامورانی به مرزهای دو کشور روانه شوند تا درباره تعیین خط مرزی مذاکره کنند. از طرف روس و انگلیس نیز مامورانی برای رسیدگی به اختلافات اعزام شدند. ریاست هیئت نمایندگی دولت روسیه با کلنل چریکف بود. وی مدت چهار سال کمیسر و رئیس کمیسیون تحدید حدود ایران و عثمانی بود که به اتفاق سه نقشه‌بردار گزارشی تهیه و به دولت متبوع خود ارائه کرد. پس از فوت وی در سال 1860م، جانشینش، مسیو غمارف آن را جمع‌آوری و در سال 1875م در پطرزبورگ به چاپ رساند. این یادداشت‌ها که با عنوان «سیاحت‌نامه چریکف» در ایران منتشر شد از نظر بررسی تاریخچه روابط سیاسی ایران و عثمانی، مرزهای غربی کشور، همچنین وضعیت شهرها و آبادی‌ها و ساکنان آن‌ها در آن عصر در زمره منابع دست اول به‌شمار می‌آید.

چریکف درباره اهتمام ایرانیان به بزرگداشت عید باستانی نوروز می‌نویسد: «عید نوروز برای مردم عید بزرگ و محترم و معززی بوده است.» (سیاحت‌نامه چریکف، ترجمه آبکار مسیحی، تهران: شرکت سهامی کتاب‌های جیبی 1358، ص 20)


نوروز جشنی برای همه مردم ایران زمین
جان ویشار، پزشک آمریکایى بود که در سال 1891م در ظاهر برای طبابت، ولى با هدف ترویج مسیحیت وارد منطقه کردستان ایران شد. وى سه سال بعد (1893م) برای افتتاح بیمارستانى آمریکایى که در تهران ساخته شده بود به ایران آمد و تا سال 1910م در تهران ماند و به انجام امور پزشکى و تدریس پرداخت و در همین سال به آمریکا بازگشت. حاصل اقامت او در ایران کتابی است با عنوان «بیست سال در ایران» که در آن اشاراتی نیز به نوروز دارد.

به عقیده وی نوروز تنها جشن معتبر و مسلم در ایران و بزرگترین حادثه در زمینه‌های اجتماعی، اقتصادی و سیاسی است. به بیان وی: «ایرانیان مراسم و جشن آن را باشکوه هرچه تمام‌تر انجام می‌دهند... در ایام عید نوروز حتی مستمندان نیز رنج‌های خود را برای مدت کوتاهی فراموش می‌کنند.» (بیست سال در ایران، ج.گ ویشارد، ترجمه علی پیرنیا، تهران: نوین 1363، صص 222-224)

سفرنامه فریزر از قسطنطنیه به تهران و نگاهی به نوروز
جیمزبیلی فریزر، در زمستان 33-1834 با مأموریت دیپلماتیک روانه ایران شد و پس از آن، کتابی با عنوان «سفری زمستانی از قسطنطنیه به تهران» نوشت که در ایران با نام «سفر زمستانی» ترجمه شده است. سفرنامه فریزر، درباره شرح بلاد، قرا و قصبات دوره قاجار است و از مآخذ بسیار معتبر به شمار می‌رود. این اثر، در قالب 17 نامه به یک دوست یا همسرش نگاشته شده و در هر نامه، شرح ماجراهای سفر ذکر شده است. حوادث این سفرنامه -که متن آن در دو جلد است- در تبریز پایان می‌گیرد.

او در سفرنامه خود به نوروز به‌عنوان جشن ملی ایرانیان اشاره کرده و مراسم و جشن‌هایی را که در میان مردم و همچنین در دربار قاجار برگزار می‌شد به طرز زیبایی توصیف کرده‌ است. فریزر می‌نویسد: «از آن روزگاری که ایرانیان پیرو آیین زردشت شده‌اند، آغاز اعتدال ربیعی و اولین روز بهار را آغاز سال جدید می‌دانند.» (سفرنامه فریزر معروف به سفر زمستانی، ترجمه منوچهر امیری، تهران: توس 1364، ص 115)

جمشید؛ بنیانگذار نوروز باستانی
اوژن اوبن، سفیر فرانسه در ایران یکی دیگر از افرادی است که مشاهدات خود از ایران را در قالب کتابی با عنوان «ایران امروز» منتشر کرد. او معتقد است: «براساس افسانه‌های ایرانی بنیان‌گذار نوروز، جمشید اولین قهرمان نژاد ایرانی است. این روز در هر گوشه ایران به‌عنوان عید ملی واقعی در نظر گرفته می‌شود و برای هر خانواده ایرانی جشن بزرگی است.» (ایران امروز، اوژن اوبن، ترجمه علی اصغر سعیدی، تهران: زوار 1362، ص 329)

اوبن فرانسوی با اشاره به یکی از رسم‌های نوروزی می‌نویسد: «با فرارسیدن نوروز که اولین روز سال ایرانی است، درویش‌های تهران در خانه رئیس صنفشان نقیب‌الممالک گردهم می‌آیند و هرکدام خانه شخصیتی را نشان می‌کنند تا به مناسبت نوروز از صاحب‌خانه حق و حساب بگیرند. آنگاه هر درویشی پوست و پلاس خود را در محل تعیین شده پهن می‌کند و برای دریافت مقرری سالانه آماده می‌گردد.» (اوبن، ص255)

عید نوروز در تمام مشرق‌زمین نظیری ندارد
دروویل، سفرنامه‌نویس فرانسوی نیز درباره اهمیت و قدمت عید نوروز می‌گوید: «نوروز یا سال نو ایرانیان روز تحویل آفتاب به برج حمل است. مراسمی که بدین مناسبت برگزار می‌شود از زمان زردشتیان باستان تا کنون حفظ شده است و به گمان من نظیر چنین عیدی در تمام مشرق‌زمین وجود ندارد.» (سفر در ایران، گاسپار دروویل،ترجمه منوچهر اعتمادی مقدم، تهران: شباویز 1376، ص 135)




با کانال تلگرامی «آخرین خبر» همراه شوید

منبع: خبرگزاری کتاب ایران