شکست مذاکرات ژنو 3 در پرتو رقابت های منطقه ای

خبرآنلاین/ متن پیش رو در خبرانلاین منتشر شده و انتشار آن به معنی تایید تمام یا بخشی از آن نیست

اقدامات قدرت های جهانی و منطقه ای برای حل و فصل بحران پیچیده سوریه، بدلیل تضاد منافع و رقابت مستمر و تلاش بر تحمیل اراده به حریف و تغییر در آرایش سیاسی و نظامی نیروهای منازعه گر، با بن بست آشکاری روبرو شده است.
بطوری که مذاکرات اخیر به رغم تلاش برای کاستن از اختلافات و اعلام آتش بس با شکست روبرو شد. گرچه محور غربی و عربی، حمایت هوایی روسها از نیروهای دولتی را عامل شکست و تشدید حملات به مواضع نیروهای معارض اعلام می کنند، با این وجود، نگاهی دقیق به مواضع بازیگران اصلی و عدم اراده جهانی برای مبارزه واقعی با تروریسم سازمان یافته در منطقه نشان می دهد که راه رسیدن به صلح و برقراری امنیت پایدار بسی دشوار است.

در چرایی وضعیت موجود و دلایل تداوم بحران در سوریه باید گفت:

1- عربستان سعودی از عوامل اصلی کشیدگی اوضاع سیاسی و تداوم جنگ در منطقه به ویژه در سوریه است. نظام پادشاهی سعودی به عنوان داعیه دار رهبری جهان سنی خود را در رقابت استراتژیک با ایرانی می بییند که پس از توافق وین قدرت نظامی اش در کنار نفوذ منطقه ای آن تقویت شده و انتظار می رود با گشایش در روابط ایران و غرب به ویژه با سفر روحانی به ایتالیا و فرانسه فضای بیشتری برای افزایش قدرت مانور پیدا شود.

2- گرچه ایران بدنبال گسترش تنش با همسایگان خویش نبوده و هرگز به عنوان عنصر تهدیدساز برای منافع کشورهای حوزه خلیج فارس عمل نکرده، با این وجود، اصرار سعودی ها برای قطع روابط دیپلماتیک پس از اعدام شیخ النمر و متهم نمودن ایران به دخالت در امور داخلی اعراب از هرگونه همگرایی و توافق برای مصالحه سیاسی در بحران های منطقه ای به ویژه سوریه جلوگیری می کند.

3- عربستان در کنار قطر و ترکیه به عنوان حامیان اصلی گروههای تکفیری و تندروهای سلفی پس از دخالت نظامی روسیه در سوریه و پشتیبانی ایران از بقای بشار اسد به شدت عصبانی شده و لذا بدنبال اقدامات مخرب و سنگ اندازی در مسیر مذاکرات صلح ژنو3 برآمده است. بطوری که پس از قتل رهبر جیش الاسلام علوش و فروپاشی استحکامات گروههای تروریستی در مناطق سوق الجیشی سوریه، عربستان سعودی با احساس خطر از برتری نظامی نیروهای وفادار به دولت تلاش کرده از طریق فشار به قدرت های غربی، شرایط جدیدی را برای تقویت گروههای تروریستی وابسته به خود فراهم سازد. در جبهه سیاسی ضمن تاکید بر سوریه بدون بشار اسد با انحصارطلبی، ضمن برگزاری کنفرانس ریاض و گردآوری مخالفین تندروی دولت سوریه در قالب احرار الشام چنین وانمود کرد که مشارکت کنندگان در نشست ریاض، یگانه اپوزیسیون نظام سوریه هستند .

امری که حتی با مخالفت آمریکا و نماینده ویژه سازمان ملل (در بحران سوریه) استفان دی میستورا روبرو شد و آمریکایی ها از عدم حضور اپوزیسیون مستقل مانند "شورای دمکراتیک سوریه به رهبری هیثم مناع و جبهه ملی آزاد سازی و تغییر به ریاست قدری جمیل ناراحتند. همچنین ریاض در کنار آنکارا از حضور نماینده کردها در مذاکرات ممانعت بعمل آورده است. در صورتی که کردها به عنوان یکی از نیروهای سازمان یافته مقابله کننده با داعش توانسته اند در مقابله با توسعه طلبی و کشتار فجیع تکفیری ها، کارایی خویش را به همگان ثابت کنند .

4- رهبران جوان و کم تجربه سعودی در تلاش اند که با تغییر زیربنایی در سیاست خارجی و فاصله گرفتن از سنت محافظه کاری و اتخاذ راهبردهای تهاجمی به نوعی چهره هژمونیک از خود در منطقه ترسیم نمایند. این در حالی است که فقدان مولفه های لازم برای تاثیر گذاری بر معادلات قدرت و عدم توانمندی ایفای نقش مستقل در خاورمیانه بر تنگناهای این کشور افزوده است. این در حالی است که استراتژی متحد نزدیک عربستان یعنی آمریکا با تغییرات اساسی در منطقه خاورمیانه روبرو است.
تصمیم سازان کاخ سفید با اجتناب از رویکردهای تهاجمی گذشته در پی بازگشت به دیپلماسی و صلح سازی منطقه ای هستند

خروج نیروهای آمریکایی از عراق و نیز تاکید بر راه حل سیاسی برای حل بحران سوریه با منافع عربستان در تضاد است. درک این واقعیت روشن که جایگاه بازیگران منطقه ای تغییر یافته است برای حاکمان سعودی سخت است و لذا تلاش عمده عربستان سعودی بر این امر متمرکز شده که با تشدید اختلافات قومی و فرقه گرایی مذهبی از طریق بازتولید خشونت و جنگ از صلح و ثبات در منطقه خاورمیانه جلوگیری نماید. در مذاکرات ژنو 3 نیز سعودی با جانبداری از مواضع گروههای تروریستی همچنان به اقدامات ایذایی روی آورد.

5- همچنین در فرایند مذاکرات پیچیده ژنو 3 بایستی به تشدید بحران در روابط مسکو - آنکارا اشاره کرد . روسیه پس از سرنگونی هواپیمای جنگی خود با استقرار سلاح پیشرفته نظامی و حمایت همه جانبه از ارتش سوریه به دنبال تنبیه ترکیه است . دخالت آشکار روسها ضمن تغییر محسوس در عرصه میدانی باعث تضعیف مواضع ترکها شده است و ظاهرا این رقبای منطقه ای هیچ تمایلی هم بر آشتی و اتخاذ مواضع صلح جویانه برای نیل به توافق جمعی برای کاستن از مشکلات موجود را ندارند. این موضوع تاثیر بسیار بدی بر چشم انداز مذاکرات ژنو 3 گذاشته و امکان آتش بس و انتقال در یک پروسه دمکراتیک را با موانع جدی روبرو نموده است. روسها از حضور کردها در روند مذاکرات و نیز کنار گذاشتن گروههای تندرو اسلامی مورد حمایت ترکیه مانند جبهه النصره و احرار الشام حمایت می کنند و این در حالی است که ترکیه در داخل در مناطق کردنشین با پیکارجویان جدایی طلب پ.ک.ک درگیر است و از هرگونه قدرت یابی کردها در منطقه و ایفای نقش موثر آنان در آینده سوریه بشدت نگران است. در آرایش سیاسی گروههای مختلف سوریه، کردها به رغم مخالفت های ترکیه و عربستان و محرومیت از ایفای نقش سازنده در مذاکرات آتی از توانمندی بالایی برخودارند. روسیه با اذعان به این موضوع در تلاش است با نزدیکی هر چه بیشتر به کردها از آنها به عنوان اهرم فشار علیه ترکیه استفاده نماید.

6-پس از اقدامات تروریستی داعش در اروپا و تلاش گروههای تکفیری برای گسترش عملیات در شرق آسیا و حتی در آمریکا زنگ خطر برای امنیت جهانی به صدا درآمده است و اکثر کارشناسان مسایل سیاسی بر این باورند برای مبارزه با تروریسم بایستی مکانیزم دسته جمعی و عزم جهانی با نقش آفرینی هرچه بیشتر قدرت های بزرگ تعریف گردد و هرگونه شکاف سیاسی و نبود تعریف مشترک در قبال برخورد جدی و همه جانبه با تروریسم به گسترش خشونت و ترور در ابعاد مختلف خواهد انجامید. این در حالی است که پس از حوداث تروریستی پاریس و نیز آوارگی هزاران انسان بیگناه در سوریه و عراق، رهبران قاره سبز نزدیکی بیشتری با مواضع روسها احساس می کنند و این امر بر انزوای سیاسی ترکیه و عربستان در منطقه خواهد افزود .

7- ایران در فضای پسافرجام و بدنبال ارتقای جایگاه منطقه ای خویش از امکان مذاکرات جدی و راه حل سیاسی برای خاتمه بحران در سوریه و عراق حمایت می کند و در این میان راه حل سوری- سوری و مشارکت تمام گروههای سیاسی در فرایند آشتی ملی بدون تحمیل و دخالت قدرت های حامی تروریستها را گزینه مناسبی می داند، از این رو در مذاکرات آتی هم با مخالفت جدی با هرگونه تحمیل ساختار سیاسی برای آینده سوریه از سوی قدرت های خارجی، حضور نمایندگان تروریست ها را در میز مذاکره عامل تداوم جنگ و خونریزی اعلام کرده است.

با نگاهی به گزاره های بالا و وجود اختلاف عمیق میان طرفین منازعه می توان دریافت که امکان رسیدن به صلح و پایان جنگ و خونریزی حداقل در کوتاه مدت بعید به نظر می رسد چرا که از یک سو کنار گذاشتن کردها از روند مذاکرات به عنوان متغیر اثرگذار در عرصه میدانی و در نبرد با داعش و نیز اصرار ترکیه و عربستان بر رفتن بشار اسد از قدرت آینده، گفتگوهای صلح را با ابهامات جدی روبرو ساخته است. بنابراین هرگونه موفقیت در پروسه صلح سازی در سوریه و عراق و ریشه کنی تروریسم به گفتگوهای جدی میان قدرت های منطقه ای و بازیگران فرامنطقه ای برای کاستن از اختلافات و نیز اتخاذ رویکردهای مشترک بستگی دارد و متاسفانه در وضعیت موجود بدلیل تضاد منافع نشانه های مثبتی از کنترل و مدیریت بحران و کاهش تنش ها مشاهده نمی شود.

*داود احمد زاده

با کانال تلگرامی آخرین خبر همراه شوید

منبع: خبرآنلاین