عیدانه/ آداب و رسوم نوروز و سیزده به‌در از نظر فقها

مهرخانه/ آن‌چه در مفاتیح آمده و در روایات ذکر شده است، ممکن است محل اشکال باشد و نامعتبر دانسته شود، اما باید دقت داشت که چنان‌چه در اصول فقهی آمده است: «انجام آن‌ها به قصد رجاء و امید مطلوب‌بودن، اشکال ندارد.» (آیت‌الله خامنه‌ای) آیت‌الله صافی‌گلپایگانی نیز در تشریح اعمال وارده برای نوروز فرموده‌اند: «از آیات خدا است که زمین دوباره بعد از موتش و خشک‌شدن گیاه‌ها زنده می‌شود و چنان‌که در قرآن مجید می‌فرماید: اعْلَمُوا أَنَّ اللهَ یُحْیِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِ‌ها؛ و محتمل است غسل یا هر عبادت دیگری، به همین مناسبت باشد».

نوروز نزدیک است؛ زمانه‌ای برای نو شدن و احیای مجدد طبعیت و آدمی. فرصتی مناسب برای مرور گذشته و تصمیم‌گیری برای آینده. سنتی دیرین از گذشتگان که بعد از اسلام، رنگ و بوی اسلامی نیز به خود گرفته است. به تعبیری، «نوروز امروز، نوروز باستانی نیست، بلکه نوروز ایرانی و نوروز ملت مسلمانی است که از قالب این مراسم توانسته برای خود سرمایه‌ای برای حرکت به سمت اهداف معنوی فراهم کند» (بیانات رهبر انقلاب در نوروز سال 1394).

به گزارش مهرخانه، برخی از این آداب، پیش و پس از نوروز، جای تأمل و بررسی دارد. نگاهی به آرای فقها در این زمینه، خالی از فایده نخواهد بود.

چهارشنبه‌سوری
یکی از مراسمی که برای استقبال از نوروز برگزار می‌شود، مراسم چهارشنبه‌سوری است. سنتی دیرین که این روزها با مزاحمت‌ها و آسیب‌های مختلف جسمی و روحی همراه است.

در پاسخ‌های مراجع حول موضوع مراسم چهارشنبه‌سوری و احکام مرتبط با آن، چند نکته اساسی مطرح است که هر یک از ایشان به بخشی از آن‌ها توجه خاص نشان داده‌اند.

از منظر فقها، مراسم امروزی چهارشنبه‌سوری، مبنای شرعی و عقلایی ندارد (حضرات آیات خامنه‌ای، مکارم‌شیرازی) و جزو خرافات به‌شمار می‌رود (حضرات آیات مکارم‌شیرازی، نوری‌همدانی)، ضمن این‌که ضررهای مالی و جانی برای خود فرد و دیگران را در پی دارد (حضرات آیات خامنه‌ای، مکارم‌شیرازی) و موجب آزار و اذیت آنان خواهد شد (آیت‌الله فاضل‌لنکرانی، مکارم‌شیرازی، نوری‌همدانی، سیستانی) و مصداق اسراف نیز به‌شمار می‌رود (حضرات آیات مکارم‌شیرازی، صافی‌گلپایگانی، جوادی‌آملی)؛ ازاین‌رو ایشان، اعمالی که در این شب مرسوم شده است را جایز نمی‌دانند؛ و برخی نیز باتوجه به موارد بیان‌شده، به صراحت حکم به حرمت می‌دهند (حضرات آیات نوری‌همدانی، صافی‌گلپایگانی، جوادی‌آملی).

در برخی عبارات فقها نیز بر این مسئله تأکید شده است که «اگر افراد در آتش‌بازی چهارشنبه‌سوری، جایی را بسوزانند، ضامن هستند؛ چون آسیب‌رسانی به دیگران، سنت پلید و زشتی است.» (آیت‌الله جوادی‌آملی) و یا در عبارت دیگری از آیت‌الله مکارم‌شیرازی در این رابطه، با اشاره به مسئولیت افراد در قبال خطرات ناشی از این اعمال، عنوان شده است: «اگر خطری پیش بیاید، در واقع مثل این است که انسان خودکشی کند و یا با دست خودش عضوی از بدن خود را از بین ببرد؛ پس مسئولیت عندالله دارد».

البته آیت‌الله مکارم‌شیرازی در توضیح این موضوع بعد از ذکر اشکالات این‌گونه امور و توجه‌دادن به جنبه‌های منفی مسئله، می‌فرمایند: «شادی‌کردن در چنین شبی اشکال شرعی ندارد، اشکال در این است که معمولاً آمیخته با کارهای ناروایی می‌شود که گاه به قیمت جان انسان‌ها تمام می‌گردد و هیچ انسان با وجدانی آن را نمی پذیرد.» ایشان در ادامه تأکید می‌نمایند: «این‌که شما در چنین مراسمی شب خوشی داشته باشید و با دوستان و خویشان خود شاد باشید، کسی مخالف آن نیست، اما انجام آن مسائل خرافی و خطرناک است که با آن باید مخالفت کرد».

نوروز
نوروز، سنتی باستانی است که با اسلام تلفیق شده است؛ ائمه اطهار علیهم‌السلام با اطلاع از سنت نوروز ایرانی، نقلی در رد آن نداشته‌اند و بنابر برخی مصادر، به تأیید آن نیز پرداخته‌اند (من لایحضره الفقیه، ج3، ص300).

در مفاتیح‌الجنان در آداب نوروز آمده است: «امام صادق علیه‌السلام به معلّى بن خنیس تعلیم داد: چون روز نوروز شود، غسل کن و پاکیزه‌ترین‏ جامه‌هاى خود را بپوش و به بهترین بوها خویشتن را خوشبو گردان، و در آن روز روزه بدار، و چون از نماز پیشین و پسین [ظهر و عصر] و نافله‌هاى آن دو فارغ گشتى، چهار رکعت نماز بخوان، هر دو رکعت به یک سلام، پس از رکعت اول بعد از سوره حمد ده مرتبه سوره قدر، و در رکعت دوم بعد از سوره حمد ده مرتبه سوره کافرون و در رکعت سوم بعد از سوره حمد ده‏ مرتبه سوره توحید و در رکعت چهارم بعد از سوره حمد ده مرتبه سوره فلق و ناس را بخوان و پس از نماز بر سجده‏ شکر رفته (بحارالانوار، ج78، ص21) و این دعا را بخوان: اللهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ الْأَوْصِیَاءِ الْمَرْضِیِّینَ وَ عَلَى جَمِیعِ أَنْبِیَائِکَ وَ رُسُلِکَ بِأَفْضَلِ صَلَوَاتِکَ وَ بَارِکْ عَلَیْهِمْ بِأَفْضَلِ بَرَکَاتِکَ وَ صَلِّ عَلَى أَرْوَاحِهِمْ وَ أَجْسَادِهِمْ اللهُمَّ بَارِکْ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ بَارِکْ لَنَا فِی یَوْمِنَا هَذَا الَّذِی فَضَّلْتَهُ وَ کَرَّمْتَهُ وَ شَرَّفْتَهُ وَ عَظَّمْتَ خَطَرَهُ اللهُمَّ بَارِکْ لِی فِیمَا أَنْعَمْتَ بِهِ عَلَیَّ حَتَّى لا أَشْکُرَ أَحَدا غَیْرَکَ وَ وَسِّعْ عَلَیَّ فِی رِزْقِی یَا ذَا الْجَلالِ وَ الْإِکْرَامِ اللهُمَّ مَا غَابَ عَنِّی فَلا یَغِیبَنَّ عَنِّی عَوْنُکَ وَ حِفْظُکَ وَ مَا فَقَدْتُ مِنْ شَیْ‏ءٍ فَلا تُفْقِدْن (مفاتیح الجنان).

آن‌چه در مفاتیح آمده و در روایات ذکر شده است، ممکن است محل اشکال باشد و نامعتبر دانسته شود، اما باید دقت داشت که چنان‌چه در اصول فقهی آمده است: «انجام آن‌ها به قصد رجاء و امید مطلوب‌بودن، اشکال ندارد.» (آیت‌الله خامنه‌ای) آیت‌الله صافی‌گلپایگانی نیز در تشریح اعمال وارده برای نوروز فرموده‌اند: «از آیات خدا است که زمین دوباره بعد از موتش و خشک‌شدن گیاه‌ها زنده می‌شود و چنان‌که در قرآن مجید می‌فرماید: اعْلَمُوا أَنَّ اللهَ یُحْیِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِ‌ها؛ و محتمل است غسل یا هر عبادت دیگری، به همین مناسبت باشد».

نوروز برای ما ایرانیان، فرصتی است برای انجام مجوعه‌ای از اعمال نیک که در طول سال فرصت کمتری برای آن‌ها داریم؛ دید و بازدید، رفت و آمد، مسافرت، توجه به خانواده و...، همه و همه اموری است که اسلام نیز بر آن تأکید فراوان دارد. ازاین‌روست که آیت‌الله خامنه‌ای در پاسخ به استفتایی در مورد نوروز می‌‌فرمایند: «هرچند نصّ معتبرى مبنى بر این‌که عید نوروز از اعیاد دینى یا ایام مبارک شرعى‏ باشد، وارد نشده است، ولى جشن‌گرفتن و دید و بازدید در آن روز، اشکال ندارد، بلکه از این جهت که صله رحم است، مستحسن است».

آیت‌الله صافی‌گلپایگانی نیز می‌فرمایند: «در عید نوروز هم اگر مؤمنان برنامه‌های دینی، مانند دیدار با برادران مؤمن یا عیادت بیماران و رسیدگی به‌حال مستمندان داشته و برنامه‌های بدآموز نداشته باشند، مناسب است».

سیزده به‌در
یکی دیگر از مراسمات مرتبط با نوروز، رسم سیزده به‌در است.

از نظر مراجع این رسم مبنای عقلایی و شرعی ندارد (حضرات آیات خامنه‌ای، مکارم‌شیرازی)، اما از نظر ایشان در‌صورتی‌که گشت و گذار روز سیزدهم فروردین به صرف تفریح انجام گیرد، مانعی نخواهد داشت؛ آیت‌الله مکارم‌شیرازی در این‌باره می‌فرمایند: «تفریح سالم و خالی از گناه بدون اعتقاد به نحس‌بودن سیزده، اشکالی ندارد».

از تمام آن‌چه مطرح شد، این‌گونه برداشت می‌شود که آن‌چه در مورد رسومات نوروز مهم است، نوع نگاه ما و نحوه تعبیر و برخورد ماست؛ این‌که نیت‌مان از کارهای صورت‌گرفته چیست و خداوند در کجای تصمیم‌ها و افعال‌مان قرار دارد. این‌که بدانیم با یاد خدا و برای خدا می‌توان یک آب‌خوردن ساده را نیز رنگ خدایی بخشید؛ چه رسد به دید و بازدید نوروز و در کنار خانواده‌بودن و شادی‌بخشی به ایشان.




با کانال تلگرامی «آخرین خبر» همراه شوید

منبع: مهرخانه