ترسیم عشق مادر با نغمه های قرآنی، اعجاز شعر پروین اعتصامی

طنین یاس/ پروین، بخشنده ترین و بزرگترین عواطف بشریت یعنی عاطفه مادر و عشق او را ترسیم کرد و افکارش را با نغمه های قرآنی در آمیخت.
پروین اعتصامی در سال 1285 ه. ش در شهر تبریز در خانواده ای ادیب و دانشمند بدنیا آمد و با خانواده اش به تهران رفت و مراحل تحصیلش را در این شهر سپری کرد. وی بسیاری از علوم را نزد پدرش یوسف اعتصام الملک آموخت. او به دو زبان عربی و انگلیسی به خوبی صحبت می کرد. پروین از زمان کودکی اش به نظم و شعر روی آورد و آنچنان پیشرفت کرد که در محافل ادبی و شعر با دیگر ادبای بزرگ، مانند مرحوم علامه دهخدا شرکت می کرد. سپس ازدواج کرد، ولی در زندگی زناشویی توفیقی نیافت و هرگز مادر نشد. به همین سبب، این مرحله از زندگی اش بر ا فکار و عقایدش اثر گذاشت و دائما سعی می کرد دختران را به تعلیم و تحصیل و تحقیق تشویق کند. وی ازدواج زود هنگام را رد می کرد و در نهایت، در عنفوان جوابی در 35 سالگی در گذشت، از آثار او دیوانی مشتمل بر 6500 بیت است.

علیرغم اینکه پروین هیچ فرزندی نداشت و از مهر مادری محروم بود، این عواطف و احساسات در بین شعرهایش کاملا مشهود است.

حدیث مهر کجا خواند طفل بی مـــــادر

نظام و امن کجا یافت ملک بی سلطان

پروین شخصیت مادر را مانند دو بال برای پرواز فرزندان می داند و یا وقتی که کودکی مادرش را از دست می دهد، خود را تنها و بدون پشتیبان در هستی، مانند کشتی بی لنگر در دریا می یابد. بنابراین، اگر در اشعار این شاعر لطیف طبع غور کنیم، با دلسوزی بسیار زیادی که او از اعماق قلبش نثار می کند، مواجه می شویم، چنانکه خصوصیات زن را به تصویر می کشد و از عشق و عواطف و احساسات او به فرزندش صحبت می کند. با اینکه پروین مادر نشد این احساس زیبا را در خود نکشت و حبس نکرد و درس مادری را از مدرسه قلبش و از معلم سرشت پاکش آموخت و روح شاعرانه اش باعث شد که به آسمان پرندگان پرواز کند و نغمه های مادری را به گوش همه مردم برساند. با این آهنگ ها دلسوزی مادران با طنین محبت و انسانیت ممزوج می شود؛ پروین این گونه توانست این ادبیات زیبا را بسراید. پس هنگامی که درباره شعر پروین بحث می کنیم، می بینیم که دائما به توضیح و تشریح شخصیت مادر به عنوان مظهری از مظاهر عاطفه و عشق مشغول بوده است.

مادر همان ملکه مقدسی است که تمام زوایای مادی زندگی اش را در راه محبت و عشق باطنی برای فرزندانش فدا می کند و هم او است که سراسر شب را نمی خوابد و از اعماق قلبش به چشمان معصوم و مظلوم فرزندش می نگرد و با مهری که در وجودش به ودیعه گذاشته شده است، با او همدردی می کند و این رأفت و محبت از رگ هایی که مانند نهری از عسل سرچشمه می گیرد و این گونه عطش تشنگان را برطرف می کند و هنگامی که از او سؤال می شود که هدف تو از تحمل این همه درد و رنج در راه فرزندت چیست، چیزی نمی گوید مگر اینکه فرزندم را با تمام وجود دوست دارم، و همه اینها از سفارش های خداوند و ائمه معصومین(ع) به ماست، هنگامی که به بخشش و نیکوکاری به والدین به ویژه مادر تأکید می شود(سوره مبارکه بنی اسرائیل آیات 24 تا23)

پس قرآنی که حجت بالغه و سخن بزرگ بشمار می آید و هیچ گونه مبالغه و غلوی در آن وجود ندارد و شامل حقیقت محض است مقام و منزلت مادر را با وحی الهی مرتبط می داند و بر منزلت آسمانی او تأکید می کند.

اما مادر کسی نیست که فقط بزاید، بلکه کسی است که در کلیه فعالیت های اجتماعی و مراقبت ها و ایجاد نسل های مشارکت می کند و مسئولیت مادر فقط زدن بوسه های گرم بر صورت فرزندان نیست، بلکه از این محدوده افراتر می رود و در واقع پرورش دهنده فرزندان و به وجود آورنده آرامش روح و صداقت در آنان است. پروین اعتصامی با شعرش جاودان شد، چرا که تلاش کرد تمامی مفاهیم روحی را با مفاهیم اسلامی مخلوط کند و مفهوم بلندی که با احوالات زنان منطبق و منسجم است، استخراج کند و در مضامین شعرش نوعی از فصاحت و سلیس بودن که باطبع مردم مطلوب است را می بینیم. آنچنان که در قصیده« لطف حق» قصه موسی(ع) را حکایت می کند و از احوال و سرگذشتی که بر موسی(ع) و مادرش گذشت؛ می گوید و اشاره می کند که مادر موسی(ع) با تمام وجودش تلاش کرد، کودک معصومش را نجات دهد به همین سبب او را در صندوق چوبی گذاشت و به دست اموج دریا سپرد و در کنار ساحل، مضطرب و پریشان ایستاد، در حالی که قلبش از شدت ترس به تپش افتاده بود.

آری پروین، بخشنده ترین و بزرگترین عواطف بشریت یعنی عاطفه مادر و عشق او را ترسیم کرد و افکارش را با نغمه های قرآنی در آمیخت. آنجا که خداوند متعال در سوره مبارکه قصص آیه 7 می فرماید:«و اوحینا الی ام موسی ان ارضعیه»

بعد از شرح دیدگاه های پروین درباره عواطف و احساسات مادران در برابر فرزندانشان باید راجع به بعضی از ابیاتی که پروین در مورد مادران سروده و توقعی که او از آنان در تربیت فرزندانی با فرهنگ داشته است و در این ابیات دائما مادران را به کسب علم و دانش تشویق کرده، شرح داده شود.

دامان مادر نخست آموزگار کودک است

طفل دانشور کجا پروده نادان مـــادری

در این زمینه، پروین به بیداری و هوشیاری زنان به ویژه مادران تأکید می کند و برایشان روشن می سازد که آینده جامعه در دست های آنان است و می سراید:

همیشه دختر امروز مادر فرداست ز مادرست میسر بزرگی پسران

بدون شک، پروین اعتصامی مظهری از مظاهر زنان با فرهنگ و عفیف و لطیف است. او الگویی برای همه دختران و زنان است، پروین دوست داشت که زنان ود ختران بعنوان مادر، با فرهنگ باشند و در بین اشعارش زنان را به کسی علم و دانش فرام ی خواند. پروین به پیشرفت مادران تأکید می کند و پیشرفت آنان را نه فقط به خاطر خود زنان و مادران مهم می داند بلکه آنچه بر آن اصرار می ورزد، زندگی فرزندان و آینده جامعه است و در واقع همان حیات جامعه است که بدست فرزندان است، و این مربی و معلم اخلاق بر والدین و به ویژه مادران در تربیت فرزندان بصورت اصولی و فرهنگی سخت گیری می کند و یادآور می شود که نقش مادر در رشد شخصیت فرزندان اثر گذاراست. دیدگاه این شاعر دانا درباره مادر چنین است:

« بر مادران واجب است که خود را به زینت علم و دانش و فنون آراسته کنند تا به اهداف خود برسند.»

به نظر پروین اعتصامی امکان ندارد که کودکی عاقل و فهیم از مادری جاهل به وجود آید و این دیدگاه در تصویری که پروین در اشعارش از مادران فهیم و تحصیل کرده و عاقل از زبان پرندگان ارائه می دهد، کاملا مشهود است.

ما از احساس پروین و تأکید او بر کسب علم و دانش و فرهنگ آگاهیم و میدانیم شعر او تجلی نور خورشید اسلام در افق های ایران اسلامی ماست و اوست که چشمان مردم را بر روی تفکرات اسلامی در مورد مادران و شأن و منزلت او گشود و از این راه همه افکار نادرست درباره زن را از صفحه اذهان پاک کرد و گفت:« بر مادر است که منشأ و منبع تربیت نسل جاودان باشد، چرا که آنان وارث جامعه آینده اند.»

در اسلام، زن به عنوان مادر، ملکه نجات بشریت نامیده شده و در قرآن آیاتی موجود است که به این مهم اختصاص یافته است، از جمله آنجا که خداوند سبحان و تعالی می فرماید:« و وصینا الانسان بوالدیه حمله و هنا علی وهن و فصاله فی عامین ان اشکر لی و لوادیک الی المصیر( سوره مبارکه لقمان 14)

خلاصه اینکه پروین اعتصامی به موارد ذیل تأکید دارد:

آگاهی زنان و تأکید بر اینکه آینده جامعه در دست مادران است، البته با تربیت صحیح فرزندان.
آگاهی و دانش اندوزی مادران و اثر این دانش بر فرهنگ جامعه
اصلاح زنان و دوری آنها از هر فسادی در جامعه



با کانال تلگرامی «آخرین خبر» همراه شوید

منبع: طنین یاس