روسیه؛ سال‌های «بحران مطالعه» یا «تغییر ذائقه»؟

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، بیست و نهمین دوره نمایشگاه کتاب نزدیک است و روسیه در این دوره از نمایشگاه به‌عنوان میهمان ویژه حضور دارد. در دوره گذشته نمایشگاه کتاب روسیه نیز ایران به‌عنوان میهمان ویژه در آن رویداد فرهنگی حضور داشت. هر دو کشور برنامه‌های متعددی برای معرفی صنعت نشر و تولیدات آن به‌انحای مختلف در ایام برگزاری نمایشگاه‌های کشور مقابل داشته و دارند، اما نگاهی به وضعیت نشر دو کشور نشان از شباهت‌های بیشتر میان این دو می‌دهد. اگر نگاهی به روزنامه‌ها و رسانه‌های روسیه طی یکی دو سال اخیر بیندازیم، خواهیم دانست که صنعت نشر روسیه نیز گرفتار مشکلاتی است که بی‌شباهت به مشکلات صنعت نشر ایران نیست.

هرچند روسیه در مقایسه با ایران مردمی کتابخوان‌تر دارد، اما بسیاری از کارشناسان بر این باوراند که میزان مطالعه روس‌ها و همچنین امکانات کتابخوانی در این کشور به مرز «فاجعه» نزدیک می‌شود. برخی از کارشناسان و فعالان فرهنگی معتقدند که آمارهای ارائه شده از میزان مطالعه روس‌ها بیشتر متمرکز بر کتاب‌های چاپی است؛ در حالی که میزان علاقه و اقبال به مطالعه کتاب‌های الکترونیک در این کشور روز به روز بیشتر و بیشتر می‌شود. طبق آمار منتشره در مراکز رسمی روسیه، به‌طور متوسط شهروندان روسیه در سنین بالای 16 سال، حدود 8.5 ساعت در شبانه‌روز به رسانه‌ها اختصاص می‌دهند که از این بین، سهم کتابخوانی تنها 1.9 % (10 دقیقه در روز) است.

مقایسه این آمار، با آمار سال 2008 نشان می‌دهد که در چهار سال گذشته، زمانی که افراد به کتابخوانی و مطالعه منابع چاپی اختصاص می‌دهند به‌شدت افت کرده و از طرف دیگر، در پنج سال گذشته، سهم تلویزیون، رادیو و به‌ویژه اینترنت در زندگی مردم بالاتر رفته است و در عرض چند سال تعداد کتاب‌های دانلود شده از اینترنت در روسیه 3.5 برابر افزایش یافته است.

پیش‌بینی تحلیل‌گران بر این است که در شش سال آینده، سهم کتاب‌های الکترونیکی در روسیه به‌طور پویا افزایش خواهد یافت. طبق ارزیابی‌های شرکت «لیت پرس» حجم بازار قانونی کتاب الکترونیکی در بازار عملاً دوبرابر به‌نسبت سال 2013 افزایش یافته است. اما در این وسط گروهی دیگر نیز هستند که معتقدند آمارهای ارائه شده از میزان استفاده از کتابهای الکترونیک صحیح نیست و مردم کمتر از این میزان به کتاب الکترونیک گرایش دارند.

وضعیت کتابخوانی در روسیه طی سال‌های پس از فروپاشی اتحادیه جماهیر شوروی کمتر و کمتر شده به‌طوری که برخی از کارشناسان نسبت به آن اظهار نگرانی کرده‌اند. اما چرا چنین وضعیتی برای کشوری که خود مهد پرورش بزرگترین نویسندگان قرن حاضر است، جاری است؟

این موضوع را می‌توان در بخش‌های مختلف جست‌وجو کرد. هفته‌نامه The Moscow Times در گزارشی به وضعیت روسیه در سال‌های پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و به‌طور ویژه به مسئله کتابخوانی در سال 2015 به‌عنوان سال ادبیات در این کشور پرداخته و بررسی کرده است. به‌گفته این هفته‌نامه، آمارهای ارائه شده نشان می‌دهد که در مسکو ــ شهری با جمعیت 12 میلیون نفر ــ تنها 226 کتابفروشی فعالیت دارند، حال آنکه در پاریس، با جمعیتی پنج برابر کمتر از مسکو، این تعداد به بیش از 700 کتابفروشی می‌رسد. به‌گفته این هفته‌نامه؛ اگرچه تعداد کتابفروشی‌ها در این شهر کم است، اما مشکلات برای ناشران بسیار است. هرچند برخی گمان می‌کنند که اقبال کتابخوانان در روزگار فعلی به‌سمت نشر الکترونیک است، اما آمارها حکایت از خرید اندک در این بخش دارد. این هفته‌نامه در ادامه به وضعیت بد نویسندگان از نظر مالی، به‌عنوان تولیدکنندگان آثار، اشاره می‌کند و آن را نشأت گرفته از وضعیت نشر این کشور می‌داند.

روزنامه Rossiyskaya Gazeta نیز در یکی از گزارش‌های خود در سال 2015 نیم‌نگاهی به وضعیت نشر این کشور در دوره‌های مختلف دارد و در ادامه به وضعیت نشر و فروش کتاب در سال‌های اخیر می‌پردازد. نگارنده در این گزارش معتقد است که کتابفروشی‌ها در دوره قبل از انقلاب روسیه وضعیت خوبی از نظر سودآوری داشتند که بخش قابل توجهی از این امر به فروش کتاب‌های گران‌قیمت و به‌اصطلاح کتاب‌هایی با چاپ نفیس اختصاص داشت؛ چرا که عمده خریداران کتاب در آن زمان از طبقه اشراف بودند، اما وضعیت کتابفروشی‌ها در سال‌های پس از اتحاد جماهیر شوروی تغییر کرد. این‌بار نیز کتابفروشی‌ها سود می‌کردند، اما نه به‌واسطه فروش کتاب‌های لوکس و نفیس، بلکه به‌دلیل اقبال عمومی به مطالعه به‌ویژه مطالعه کتاب‌های ادبی و سیاسی.

این روزنامه در ادامه به وضعیت امروز کتابخوانی در این کشور می‌پردازد و معتقد است که هر سال بدتر از سال قبل می‌شود و می‌توان برای این اتفاق دلایل عینی نام برد، اما بحران‌های مالی پیش‌ِروی این کشور، پروسه وخیم‌تر شدن وضعیت نشر را تسریع می‌کند.

به‌گفته کارشناسان، یکی از این دلایل، قیمت بالای کتاب در روسیه است و بخشی از قیمت بالای کتاب‌ها به‌دلیل قیمت بالای اجاره کتاب‌فروشی‌ها است. یکی از نویسندگان این کشور درباره قیمت بالای کتاب‌ها می‌گوید: کتاب باید گران باشد، اما در روسیه دیگر خیلی گران است. قیمت کتاب در کتاب‌فروشی دو تا سه برابر گران‌تر از قیمتی است که انتشاراتی‌ها برای کتاب‌ها در نظر می‌گیرند.

افرادی مانند بوریس یکین، یکی از مسئولان فروشگاه معروف Biblio-Globus که حرفه‌ای‌تر به کتابفروشی در روسیه می‌پردازند، معتقدند که یکی از اصلی‌ترین راه‌های خروج از این وضعیت، مدرن کردن کتابفروشی‌های این کشور است. به‌گفته یکین، بسیاری از کتابفروشی‌ها به‌شیوه سنتی حرکت می‌کنند و در این شرایط نمی‌توانند نیازهای امروز مردم را به‌صورت دقیق برآورده کنند.

او معتقد است که صنعت نشر چاره‌ای ندارد جز آنکه خودش را با شرایط وفق بدهد، کتاب‌فروشی‌ها باید خودشان را با شرایط مدرن تطبیق بدهند و تبدیل بشوند به مراکز فرهنگی چندمنظوره، حتی بپیوندند به کتاب‌خانه‌های مدارس. اگر کسی نمی‌تواند کتاب بخرد، آن را که می‌تواند برای خواندن قرض کند، کتاب‌خانه‌ها این وسط می‌توانند میانجی شوند.

با وجود این، هرساله صنعت نشر روسیه کتاب‌های ارزشمندی را به جامعه کتابخوان خود و دیگر کشورها هدیه می‌دهد. اگرچه صنعت نشر در این کشور طی سال‌های اخیر با مشکلات جدی مواجه است، اما نمی‌توان از توانایی‌های روسیه و فعالیت‌های آن در این زمینه چشم‌پوشی کرد. روسیه هر ساله تعداد قابل توجهی کتاب تولید و منتشر می‌کند که در برخی از حوزه‌ها، مانند حوزه ادبیات کودک و نوجوان، حرف‌های زیادی برای گفتن دارد.

انتهای پیام/*