دموکراسی و حقوق بشر غایب بزرگ سازمان همکاری‌ اسلامی

ایران/ متن پیش رو در ایران منتشر شده و انتشار آن به معنی تایید تمام یا بخشی از آن نیست.

از پاکستان تا ترکیه دیپلماسی جهان اسلامی روحانی خط روشنی در ترمیم زخم تفرقه و احیای وحدت اسلامی به نمایش گذاشته که به نوبه خود می‌توان آن را بازگشتی تازه به آرمان‌های انقلاب اسلامی و اجرایی‌سازی خطوط تعیین شده قانون اساسی درخصوص سیاست خارجی کشور نامید. روحانی در پاکستان خطاب به طیف متنوعی از علمای اسلام که با وجود همه گرایش‌های گوناگون پای سخنان او نشسته بودند، گفت: «چرا باید مسلمانان به جان هم بیفتند و صهیونیست‌ها خندان شوند و چرا باید در خاورمیانه، صهیونیست‌ها زندگی آرامی داشته باشند و مسلمانان خون یکدیگر را بریزند و چرا باید سوریه و عراق تخریب و یمن نابوده شود.»
این شیوه سخنگویی، زبانی است که جهان اسلام با وجود همه تفرقه‌های موجود هنوز هم آن را می‌فهمد اما جهان اسلام متأسفانه فاقد فضای‌های مشترک گفت‌وگویی است که در آن شهروندان، سازمان‌های مدنی و دولت‌ها براساس مجموعه‌ای از قواعد مشترک به بحث و مجادله با یکدیگر بپردازند. روحانی در نشست سازمان همکاری‌ اسلامی در استانبول بسط تازه‌ای به گفتمان جهان اسلامی خود داد: «باید به اولویت گفت‌وگو و اتخاذ راه‌حل‌های دیپلماتیک در میان کشورهای عضو سازمان همکاری اسلامی، برای حل همه اختلافات وفادار ماند تا سوء ظن‌های سیاسی و تاریخی و غفلت از مداخله‌ها و نقش‌آفرینی قدرت‌های بزرگ و صهیونیسم اولویت گفت‌وگو را تحت‌‌الشعاع تصمیمات شتابزده و آرایش‌های خاص سیاسی قرار ندهد.»
تصمیم‌های شتابزده و مرزبندی‌های انحرافی که در قلمروهای تاریک آگاهی جا خوش کرده، بحث از زمینه‌ها و علل جامعه‌شناختی ظهور تروریسم را به محاق اولویت مبارزه کور با تروریسم می‌برد و در پیامد نسنجیده خود به سود تروریسم عمل می‌کند. معجزه گفت‌وگو می‌تواند معرفتی تازه درباره جنگ‌ها و مداخله‌های برون منطقه‌ای و نسبت آن با رشد تروریسم تولید کند که متأسفانه جهان اسلام در شرایط کنونی فاقد آن است. آنچه را که روحانی در نشست استانبول به مثابه انتقاد درونی و جهان اسلامی بیان کرده، در یک سطح دیگر، یعنی در مناسبات همان جهان با جهان غرب نیز صدق می‌کند که پیشتر در نامه رهبری خطاب به جوانان قید شده بود: «به‌ هر حال این شما هستید که باید لایه‌های ظاهری جامعه‌ خود را بشکافید، گره‌ها و کینه‌ها را بیابید و بزدایید. شکاف‌ها را به جای تعمیق، باید ترمیم کرد. اشتباه بزرگ در مبارزه با تروریسم، واکنش‌های عجولانه‌‌ای است که گسست‌های موجود را افزایش دهد.»
مبارزه با تروریسم چه در «مولن بک» بلژیک و چه در «رقه» سوریه مستلزم بعدی جامعه‌شناختی است که واکنش‌های عجولانه در خدمت‌ هاله‌پوشی و به محاق سپردن آن و لذا تعمیق همان شکاف‌هایی است که جنگ‌ها و مداخلات برون منطقه و اشغالگری صهیونیستی از یکسو و تروریسم تولد یافته در بستر همان اشغالگری‌ها از دیگر سو، زمینه‌ساز آن بوده‌اند. اردوغان آنجا که فقدان عدالت اجتماعی و ناامیدی جوانان جوامع مسلمان نسبت به برقراری عدالت را بسترساز عضوگیری سازمان‌های تروریستی دانست، تا حدودی به بعد جامعه‌شناختی تروریسم نزدیک شد اما به دلایلی معین نتوانست سخنان خود را تا منتهی منطقی آن بسط دهد. آنچه را که اردوغان نگفت، می‌توان به روشنی در گزارشی تحلیلی دریافت که از قضا یک اتاق فکر نزدیک به حزب حاکم ترکیه درباره آسیب‌پذیری سازمان همکاری‌ اسلامی منتشر کرده. تنیک تنک «ستاو» می‌گوید پاشنه آشیل سازمان که مانع عرضه یک «دیدگاه جامعه‌شناختی- فرهنگی» می‌شود در «منابع مالی» آن نهفته است:
«یکی از مهم‌ترین بن‌بست‌های سازمان همکاری‌ اسلامی آن است که از یکسو می‌کوشد برای مسائل مشترک کشورهای اسلامی چاره‌یابی کند و از دیگر سو برخی از کشورهایی که تأمین کننده عمده منابع مالی آن هستند، به سبب محذوریت‌هایی که درخصوص دموکراسی و حقوق بشر دارند، موضوع‌های اصلی را از دستور کار و بحث خارج می‌کنند. سازمانی که به کمک مالی کشورهایی مثل عربستان سعودی، کویت و امارات وابسته است، دشوار بتواند حقوق اساسی و آزادی‌های بنیادی را به شکل مقتضی در دستور کار قرار دهد.»

دقیقاً همین «بن‌بست ساختاری» است که به تحلیل جامع و دقیق تنیک تنک مذکور مانع از آن می‌شود که سازمان کنفرانس اسلامی در حد سمبولیزم (نمادین) متوقف شود و به «اکتویزم» (فعالیت تأثیرگذار) ارتقا نیابد. در همین خصوص، نحوه حضور آمیخته به غیبت مصر به مثابه یکی از بزرگ‌ترین ارکان جهان اسلام (که حضوری لحظه‌ای و قهرآلود در حد قرائت یک بیانیه و ترک بلافاصله نشست داشت) از یک غیبت بزرگ‌تر هم خبر می‌دهد:
اردوغان پذیرش میانجیگری سلمان در بهبود مناسبات را مشروط به رفع سرکوب از اخوان‌المسلمین توسط دولت کودتا و آزادی این حزب نیرومند در انتخابات مصر کرده بود. اما اردوغان به شرطی می‌تواند به تحقق پیش‌شرط رابطه با مصر امیدوار باشد که خود ملتزم به همان شرایط دموکراتیک و حقوق بشری باشد. یعنی به شرط وفاداری به ارزش‌های اعلام شده و بنیادی حزب حاکم و بازگشت به دهه نخستین خود (که در عین حال از سوی منتقدین درون حزبی بازگشت به «روح دهه 2 هزار حزب در نقطه تأسیس» تعبیر می‌شود). فراموش نکنیم که جنگ سرد ترکیه- سعودی در دوران ملک عبدالله و در پیامد کودتای سعودی- بنیاد مصر دقیقاً بر مبنای همان معیار‌های دموکراتیک و حقوق توجیه نهایی خود را می‌یافت. واقعیت تلخ این است که همان پترو دلارهایی که پشتوانه کودتای سیسی بود، همان پترودلارهایی که دو جزیره مصر را در اختیار سعودی قرار داد، یک بار دیگر مانع از طرح مسأله اصلی جهان اسلام یعنی حقوق بشر و دموکراسی (که در عین حال تحقق آن پیش‌شرط مقاومت کارآمد بر ضد اشغالگری‌های صهیونیستی نیز هست) در دستور کار نشست استانبول قرار گیرد.

* نادر صدیقی

با کانال تلگرامی «آخرین خبر» همراه شوید

منبع: ایران

ویدیو مرتبط :
دموکراسی و حقوق بشر امریکایی