تأملی بر طرح جدید معاونت امور زنان برای دختران مجرد

مهرخانه/ باید توجه داشت که با در نظرگرفتن تمام پیامدهای منفی تجرد دختران به لحاظ فردی و اجتماعی، درنظر گرفتن این پدیده به عنوان آسیب و برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری برای کم‌کردن از وجه آسیب‌گون آن، یکی از ضرورت‌های مهم به‌شمار می‌رود و قطعاً این اهتمام معاونت امور زنان در توجه به این امر، امری پسندیده است، اما بایستی نکات مذکور در این طرح لحاظ شده و مورد تدقیق و بررسی بیشتری قرار گیرد.

چندی پیش شهیندخت مولاوردی از طرح جدید معاونت امور زنان و خانواده ریاست جمهوری برای دختران مجرد خبر داد. طرحی در راستای عیب‌زدایی از تجرد قطعی دختران که قرار است بر اساس زندگی حضرت معصومه (س) بانویی که تا پایان عمر ازدواج نکردند، طراحی شود.

براساس اعلام دکتر علی‌اکبر محزون؛ مدیرکل دفتر آمار و اطلاعات جمعیتی و مهاجرت سازمان ثبت احوال کشور آخرین سرشماری‌های پایگاه اطلاعات جمعیتی کشور نشان می‌دهد که 11 میلیون و 240 هزار نفر در سنین بالا هستند که هنوز ازدواج نکرده‌اند؛ یعنی این افراد در سن متعارف ازدواج قرار دارند، اما هرگز ازدواج نکرده‌اند. از این بین 5 میلیون و 570 هزار مرد و 5 میلیون و 670 هزار زن هستند. همچنین گروه دیگر، کسانی هستند که از سن متعارف عبور کرده‌اند و قبل از سن تجرد قطعی قرار دارند (سن تجرد قطعی 50 سالگی است)، اما هنوز ازدواج نکرده‌اند. این گروه یک میلیون و 300 هزار نفر هستند که شامل 320 هزار مرد و 980 هزار زن می‌شود؛ یعنی زنان هرگزازدواج‌نکرده بالای سن متعارف و قبل از تجرد قطعی، سه برابر مردان با این شرایط هستند.

آن‌هایی که از سن 50 سالگی عبور کرده‌اند و هرگز ازدواج نکرده‌اند نیز 152 هزار نفر هستند که شامل 62 هزار مرد و 90 هزار زن است که زنان 1.5 برابر بیشترند. این آمارها نشان می‌دهد که اتفاقاتی در حال وقوع است که به نوعی احتمال تجرد در زنان (هم مجرد قطعی‌ماندن و هم عبور از سن متعارف ازدواج) را بیشتر می‌کند؛ امری که از سویی با توجه به اهمیت نهاد خانواده در اندیشه اسلامی وجهی آسیب‌گون برای جامعه داشته و از سوی دیگر با درنظر گرفتن مختصات جامعه ایرانی آسیب‌هایی برای این قشر از دختران دربردارد. در جامعه ما ازدواج برای زنان آن‌چنان امر بدیهی و طبیعی است که چنان‌چه کسی از این مرحله عبور نکرده باشد، به عنوان دیگری و غیر، شناخته می‌شود. دلیل این امر هر چه باشد، زنی که ازدواج نکرده است در میان زنان متأهل با نگاه‌های فخرفروشانه، دلسوزانه یا سرزنشگر نگریسته می‌شود. چنان‌چه زنی خود خواسته باشد ازدواجش را تا زمان خاص یا انجام برنامه‌ای به تأخیر ‌اندازد، مورد سرزنش یا قضاوت‌هایی چون خودخواهی، کمبود صفات زنانه و عاطفی یا غلبه صفات مردانه قرار می‌گیرد. چنان‌چه زنی به دلایلی غیرارادی چون مسایل خانوادگی، مشکلات اقتصادی، نداشتن خواستگار مناسب یا... ازدواج نکرده باشد نیز با وجود نگاه‌های دلسوزانه، به عنوان فردی ناشایست قلمداد می‌شود؛ چراکه توانایی یا کشش مناسب برای جذب مردان و یا خانواده آنان را نداشته است.

همه این پیامدها برای دختران مجرد در جامعه ایرانی، گویای این امر است که بایستی تمهیدی برای کاهش این آسیب‌ها اندیشید. چندی پیش شهیندخت مولاوردی؛ معاون امور زنان و خانواده ریاست جمهوری در گفت‌وگو با خبرگزاری مهر از طرح جدید معاونت امور زنان در راستای عیب‌زدایی از تجرد قطعی دختران خبر داد و گفت: سن زیستی دختران ۳۵ ساله امروز مانند ۲۰ ساله ۵۰ سال قبل است. البته تأخیر در ازدواج و افزایش سن ازدواج برای پسران هم است. در کارگروه تعمیق باورهای دینی بر اساس زندگی حضرت معصومه(س) بانویی که تا پایان عمر ازدواج نکردند، در قالب طرحی قرار است این موضوع تبیین شود تا با فرهنگ‌سازی از تجرد قطعی دختران عیب‌زدایی شود.

در همین راستا رییس کارگروه تعمیق باورهای دینی در گفت‌وگو با خبرنگار مهرخانه، در خصوص طرحی که از سوی این کارگروه برای دختران مجرد ارایه شده است، بیان داشت: یکی از آیات سوره نور ابعاد مختلفی از مسایل مانند به ازدواج‌درآوردن جوانان را طرح می‌کند تا عفاف در جامعه رخ دهد. یکی از مواردی که ذکر می‌کند، افرادی هستند که به هر دلیلی ازدواج نمی‌کنند. باید به این افراد این دیدگاه داده شود که ازدواج همه زندگی نیست. هرچند که ازدواج امری بسیار پسندیده است و باعث کمال افراد می‌شود، اما همه زندگی یک فرد نیست که اگر ازدواج نکند، باعث سرخوردگی او شود.

او افزود: ما طرحی در خصوص دختران مجرد براساس این آیه ارایه دادیم و نمونه تاریخی آن را زندگی حضرت معصومه (س) قرار دادیم و به پیشرفت‌های علمی و اجتماعی ایشان اشاره کردیم. ما بررسی زندگی حضرت معصومه (س) با این محوریت را مدنظر دادیم و قرار است در این خصوص کار پژوهشی انجام دهیم. شکل اولیه این طرح، کار پژوهشی است که در اجرا می‌توان به شکل‌های مختلفی از آن فکر کرد و خروجی این کار پژوهشی، باید به شیوه‌های مختلفی ارایه شود. من این طرح را به خانم مولاوردی ارایه دادم، اما هنوز به من ابلاغی نشده که قرار است این طرح پیگیری شود و به جریان بیفتد یا خیر.

باوجود این‌که هنوز این طرح، در مراحل بسیار آغازین قرار دارد و ابعاد مدنظر آن حتی برای تهیه‌کنندگان طرح، روشن و مشخص نیست، اما به نظر می‌رسد بایستی به این نکات توجه داشت:

1. بنابر تعریف مدیرکل دفتر آمار و اطلاعات جمعیتی و مهاجرت سازمان ثبت احوال کشور، سن تجرد قطعی در ایران، 50 سال است. حال با درنظرگرفتن این سن و یا سن 45 سال برای تجرد قطعی مطابق دیگر شاخص‌های ارزیابی، بایستی دید این طرح برای چه مقطع سنی در حال طراحی و بررسی است؟ آیا مجردان قطعی در این رنج سنی مدنظر و جامعه هدف این طرح هستند و یا احساس تجرد قطعی یا ترس از مجرد قطعی‌شدن نیز مشمول این طرح قرار می‌گیرد؟

2. مولاوردی در تشریح این طرح، از عبارت سن زیستی استفاده کرده و گفته است سن زیستی دختران ۳۵ ساله امروز مانند ۲۰ ساله ۵۰ سال قبل است. حال باید پرسید سن زیستی به چه معناست؟ چه شاخصه‌هایی معرف این سن است و چگونه این سن را می‌توان محاسبه کرد؟

3. عمده دلیلی که کتب معتبر تاریخی بر عدم ازدواج حضرت معصومه (س) ذکر می‌کنند، شرایط اجتماعی حساس و پیچیده‏ زمان حیات این بانوی بزگوار است. در آن دوران عباسیان بر علویان بسیار سخت می‌گرفتند. همین شرایط موجب شد تا زمینه ازدواج همه دختران امام موسی‌کاظم (ع)؛ ازجمله حضرت معصومه (س) فراهم نشود. با توجه به این‌که عدم ازدواج حضرت معصومه (س) به شرایط سیاسی و تاریخی آن زمان مربوط می‌شده و نه عدم تمایل حضرت به ازدواج و یا پیدانشدن هم‌کفو برای ایشان، باید دید چه بعدی از زندگی حضرت معصومه (س)، به لحاظ الگوی عدم ازدواج ایشان، مدنظر معاونت امور زنان است؟

امروزه عدم ازدواج دختران، به دلایل جمعیت‌شناختی، ساختاری و فردی متعددی بازمی‌گردد. از جمله عدم تناسب تعداد دختران و پسران و در سن ازدواج، عدم تمایل منفی به ازدواج در برخی دختران به دلیل پررنگ‌شدن وجه هویتی اجتماعی در آن‌ها، سیاست‌های توسعه‌ای نامتوازن در سال‌های گذشته که سبب افزون‌شدن سرمایه فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی دختران شده و در مقابل پسران را به همان میزان در این سرمایه‌ها رشد نداده و همین امر سبب شده است که دختران در سنین پایین‌تر با احساس کاذب این‌که این پسران هم‌کفو و هم‌مرتبه آن‌ها نیستند، از تن‌دادن به ازدواج سر باز زدند و در سنین بالاتر در اضطرار تجرد قطعی به‌سر می‌برند و...

تمام این موارد نشان از این امر دارد که دلایل عدم ازدواج دختران در جامعه فعلی ما و تجرد قطعی، با وضعیت حضرت معصومه (س) افتراق جدی دارد که می‌تواند در الگوسازی از زندگی آن بانوی بزرگوار و برنامه‌ریزی براساس آن برای دختران امروز، مؤثر باشد.

4. مولاوردی در شرح جزییات این طرح، به عیب‌زدایی از تجرد قطعی دختران با فرهنگ‌سازی اشاره کرده است. باید دید منظور از این عیب‌زدایی و قبح‌زدایی از تجرد قطعی چیست؟ و همچنین قرار است به چه نحو صورت گیرد؟ آیا پیامدهای بلندمدت این قبح‌زدایی دیده شده است؟ این عیب‌زدایی قرار است چگونه صورت گیرد که سبب بی‌میلی به ازدواج در میان دختران و همچنین پسران، تجردگزینی خودخواسته بیشتر در میان دختران و کاهش بیشتر آمار ازدواج در سال‌های آتی نشود؟

5. باید توجه داشت که با در نظرگرفتن تمام پیامدهای منفی تجرد دختران به لحاظ فردی و اجتماعی، درنظر گرفتن این پدیده به عنوان آسیب و برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری برای کم‌کردن از وجه آسیب‌گون آن، یکی از ضرورت‌های مهم به‌شمار می‌رود و قطعاً این اهتمام معاونت امور زنان در توجه به این امر، امری پسندیده است، اما بایستی نکات مذکور در این طرح لحاظ شده و مورد تدقیق و بررسی بیشتری قرار گیرد.

همچنین باید توجه داشت که تاکنون هرجا صحبت از توجه به وضعیت دختران مجرد شده، باتوجه به اهتمام ویژه این معاونت در امر مشارکت اقتصادی زنان و ارتقای شاخص مربوطه، اکثر سیاست‌گذاری‌ها معطوف به توانمندسازی اقتصادی زنان و دختران بوده است، اما برای این قشر از جامعه هدف معاونت امور زنان، علاوه بر توانمندسازی اقتصادی، نیاز به برنامه‌های ویژه‌ای جهت توانمندسازی مهارتی، ازجمله مهارت‌های مقابله با تنهایی، افزایش عزت و اعتماد به نفس، مقابله با مشکلات، ایجاد احساس شادی و لذت از زندگی، و... نیز وجود دارد. از سوی دیگر برای هم‌افزایی بیشتر میان این دست از دختران جهت کمک به یکدیگر، به نظر می‌رسد لازم است فعالیت‌هایی مردم‌نهاد برای آنان تعریف شده و این دختران به انجام فعالیت‌های مدنی در قالب سمن‌ها بیش از پیش تشویق شوند.




با کانال تلگرامی «آخرین خبر» همراه شوید

منبع: مهرخانه