داستان پرافت و خیز چند برگ کاغذ


داستان پرافت و خیز چند برگ کاغذجام جم/ مستند بلند «شناسنامه» ساخته سیدمحمدرضا هاشمیان موضوع خاص و جالبی دارد و البته این موضوع به همراه ساختار خلاقانه‌اش باعث می‌شود با فیلمی روبه‌رو شویم که چند‌وجهی است و شیوه روایت متفاوتی دارد.
همان‌طور که از طریق روایت سینه به سینه و برخی منابع مکتوب می‌دانیم صدور شناسنامه به عنوان سند هویت اتباع ایرانی از دوره رضا خان آغاز شده و البته مستند شناسنامه داستان خود را از سال‌ها پیش و قبل از دوره پهلوی شروع می‌کند و سپس به آغاز صدور سجل ایرانیان می‌رسد.
صدور شناسنامه بی‌شک یکی از مراحل عبور ایران از آشفتگی دوره قاجاریه و ورود به مدرنیته‌ای است که البته بسیار دیرتر از کشور‌های اروپایی اتفاق می‌افتد.یکی از این جریانات بامزه و در عین حال دردناک و شرم‌آور دوره قاجار اعطای لقب به افراد در قبال پرداخت پول به شخص شاه است که با روی کار آمدن دوره رضاخانی بسیاری از همان افراد با آگهی در روزنامه‌ها خود را از القاب قجری مبرا می‌کنند! و به آغوش دیکتاتوری پهلوی لغزیده و برای فامیلی منتسب به شاه جدید مسابقه می‌دهند.
اما بی‌شک مهم‌ترین قسمت مستند هم به لحاظ ساختاری و هم به لحاظ موضوعی مقطع صدور اولین شناسنامه‌ها در ایران است، جایی که ماموران بخت‌برگشته ثبت‌احوال برای ثبت‌نام و نام‌خانوادگی مردم با مشکلات عجیب و غریبی رو‌به‌رو شده، کتک می‌خورند و مجبورند دروغ بنویسند. شیوه روایت این قسمت‌ها با الگو‌برداری از فیلم‌های کمدی کلاسیک و صحبت با کارمندان قدیمی ثبت‌احوال که شاهد و ناظر ماجراها بوده‌اند توانسته به شکل درستی فضای آن دوران را منتقل کند و البته در این میان خلاقیت فیلمساز هم جالب توجه است.
نکته دیگری که در روند بررسی این موضوع قابل تامل است این‌که با پرداختن به موضوعی همانند شناسنامه می‌توان به بررسی چند دوره تاریخی از قاجار تا کنون رسید و این موضوع تقریبا در مورد موضوعاتی همچون معماری، هنر، سیاست، فرهنگ و مواردی از این دست هم صدق می‌کند و این مساله شاید حاوی یک پیام مهم تاریخی است. به عبارتی گذر از سنت به مدرنیته آن هم به شکل ظاهری به قدری دیر و بی‌نظم اتفاق افتاده است که بدون هر برنامه ریشه‌ای صرفا به دلیل همراهی با جامعه اروپایی و از سر اجبار شکل گرفته و بی‌شک نمی‌توان آن را به یک نفر یا دوره سیاسی خاص نسبت داد. این عقب‌ماندگی باعث شده تا اتفاقی همچون صدور شناسنامه یا حتی انتخاب نام فامیلی مناسب به دلیل نداشتن زیر ساخت‌های فرهنگی مناسب و بی سوادی مطلق جامعه در آن دوران به شکلی انجام شود که برخی هنوز با آن دست به گریبان و خواهان تغییر فامیلی خود هستند.
مستند شناسنامه از آن دست فیلم‌هایی است که از تمامی امکانات برای روایت موضوع خود استفاده می‌کند و در بسیاری از قسمت‌ها با لحنی طنز آمیز داستان سجل و ثبت احوالات آن دوران را تعریف می‌کند و به نظر می‌رسد این لحن مناسب اتفاقات عجیب و غریب این هویت‌بخشی به مردم کوچه و بازار است که حتی گاهی در دوران معاصر و حتی با وجود تکنولوژی مدرن هم تکرار می‌شود.
شبکه مستند با همکاری مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی این روزها فضای مناسبی برای نمایش آثار مستندسازان عمدتا جوان و خلاق ایرانی فراهم کرده که امید است با درایت ادامه پیدا کند، چرا که فیلم مستند، گونه بسیار مهمی در فیلمسازی و آثار تصویری است؛ گونه‌ای که بی‌واسطه می‌تواند به بسیاری از موضوعات مهم تاریخی و اجتماعی بپردازد و در این بررسی‌ها جلوی تکرار اشتباهات تاریخی گرفته شود و البته فراموش نکنیم فیلم مستند به دلیل ماهیت خود امکان اکران گسترده در سینماها را ندارد و تلویزیون مهم‌ترین محل ارائه این آثار است و البته تا اینجا این امکان به شکل مناسبی فراهم شده است.
مستند شناسنامه از آن دست فیلم‌هایی است که موضوع خود را با شیوه‌ای درست روایت می‌کند و از این جهت دیدن آن در باز‌پخش از شبکه مستند خالی از لطف نیست.
شناسنامه همه ما مهم‌ترین سند هویتی است که در دست داریم و ای کاش این دفترچه قرمز کوچک همیشه باعث افتخارمان باشد. افتخار به ایرانی بودن و هویت داشتن در این سرزمین زیبا... .



با کانال تلگرامی «آخرین خبر» همراه شوید

منبع: جام جم


ویدیو مرتبط :
جنگنده F14 کاغذی با یک برگ کاغذ