راهکارهاي عاقبت بخيري از نگاه امام رضا(ع)

قدس آنلاين/ رهنمودهاى تربيتى و اخلاقى امام رضا عليه السلام همواره الگوساز بوده و نقشي کليدي در سبک زندگي آرماني داشته است. آن بزرگوار در بياني زيبا بهترين کارها براي حُسن عاقبت و به عبارتي بهتر عاقبت بخيري را توجه به عظمت خداوند و قدرداني از نعمتهاي او و ايجاد رابطه محبت آميز با اهل بيت (ع) بر شمرده و به نقل از پدران بزرگوار خويش مي فرمايد: ان اردت ان يختم بخير عملک حتي تقبض و انت في افضل الاعمال فعظم لله حقه ان لا تبذل نعمائه في معاصيه و ان تغتر بحلمه عنک و اکرم کل من وجدته يذکر منا او ينتحل مودتنا ثم ليس عليک، صادقا کان او کاذبا، انما لک نيتک و عليه کذبه؛ اگر مي‌خواهي کارت به خير ختم شود و به هنگام مرگ و پايان زندگي در بهترين حالت باشي، پس حق خدا را بزرگ بدار به اينکه نعمت‌هاي خداوند را در نافرماني‌اش صرف نکني و به حلم و صبر خدا بر خودت مغرور نشوي و هر که از ما ياد مي‌کند و يا ادعاي مودت و دوستي ما را دارد، احترام و تکريم نمايي، چه راست بگويد و ما را واقعا دوست داشته باشد و چه به دروغ و به صورت ظاهري خود را دوستدار ما بداند، جز اين نيست که تو از نيت خودت ثواب مي بري و او جزاي دروغش را مي بيند.(1)

از ياد خدا غافل نشويد!
اولين چيزي که امام رضا(ع) درباره عاقبت بخيري سفارش مي کنند توجه به ياد خدا و يادآوري عظمت او و بزرگ شمردن حق اوست. خود يادآوري اين حق انسان را از بسياري کارهاي ناروا باز مي دارد و در مقابل ممکن است بسياري از امور باشند که انسان را از ياد خدا غافل کنند. از همين روست که امام رضا (ع) در بياني ديگر وقتي درباره ويژگي هاي انسان سفله مي پرسند، مي فرمايد: مَنْ کانَ لَهُ شَىْءٌ يُلْهيهِ عَنِ اللّهِ ؛ سفله کسي است که بخاطر چيزهايى که دارد از [ياد] خدا غافل مي شود.(2)

قدرداني از نعمتها
اما بزرگ شمردن حق خدا و يادآوري عظمت او در اين است که انسان قدر نعمتها را دانسته و با گناه آنها را ضايع نکند. از اين رو امام رضا(ع) در بياني ديگر مي فرمايد: اتقوا الله ايها الناس في نعم الله عليکم فلاتنفروها عنکم بمعاصيه بل استديموها بطاعته و شکره علي نعمه و اعلموا انکم لاتشکرون الله بشيء بعد الايمان بالله و رسوله و بعد الاعتراف بحقوق اولياءالله من آل‌محمد(ع) احب اليکم من معاونتکم لاخوانکم المؤمنين علي دنياهم التي هي معبر لهم الي جنات ربهم فان فعل ذلک کان من خاصةالله؛ اي مردم، تقواي الهي را در نعمت‌هاي خداوند بر خودتان رعايت کنيد. پس نعمت‌ها را با معصيت‌هاي خدا از خودتان دور نکنيد، بلکه با اطاعت خدا و شکر او به نعمت‌هايش نعمت‌ها را پايدار نماييد و بدانيد شما خدا را پس از ايمان به خدا، رسول خدا و پس از اعتراف به حقوق اولياءالله، از آل‌محمد(ص) به چيزي محبوب‌تر از ياري برادران مؤمنتان بر دنيايشان که محل گذر به سوي بهشت‌هاي پروردگارشان است نمي‌توانيد شکر نماييد . (3)
مطابق اين حديث ايمان به خدا و پيامبر(ص)، اعتراف به حقوق امامان از اهل‌بيت(ع) و ياري برادران مؤمن از مراتب شکر نعمت‌هاي خدا و دستيابي بهشت شمرده شده است.

غرور،آفت عاقبت بخيري
گاهي انسان بخاطر انجام واجبات و تقوي پيشه گي دچار غرور کاذب شده و گويي خود را طلبکار خدا مي داند. عجب در برابر خداى متعال آن چنان دچار غرور و خود فريبى مى گردد که فرد مى پندارد خدا بايد او را از پايگاه رفيعى در روز قيامت برخوردار سازد . امام رضا عليه السلام درجات و آثار سوء عجب و خودپسندى و عشق به خويش را گزارش فرموده و براي عاقبت به خيري ما را از غرور در برابر صبر خدا بر حذر داشته اند. احمد بن نجم راجع به عجبى که اعمال و کردارها و کوشش هاى انسان را به تباهى مى کشاند از امام رضا عليه السلام سؤال کرد. امام عليه السلام در پاسخ فرمود: عجب داراى مرتب و درجات و آثار گونه گون روانى است: يکى از آن درجات اين است که از رهگذر وجود اين حالت در انسان، اعمال زشت و کردارهاى نادرست از ديدگاه يک فرد معجب آن چنان با زيورهاى پوشالى و پندارى آراسته مى شود که آنها را خوش و زيبا و درست تلقى مى کند و تصور مى کند که فردى درست کار و نيکوکردار است، و هر عمل زشتى را که انجام مى دهد آنها را از نظر روانى زيبا وپسنديده و نيکو برمى شمارد. ديگر آن که فردِ مُعجِب حتى در ايمان به پروردگارش گرفتار خودپسندى مى شود و در برابر خدا به خود مى بالد که به او ايمان دارد، و بر خدا به خاطرِ ايمانش منّت مى گذارد و از او طلبکار مى شود! در حالي که خداى که بر او منّت دارد و از اين که او را به نعمت ايمان برخوردار ساخته است بر او منّت مي گذارد.

براى ما زينت باشيد !
يکي از مصاديق شکر نعمتهاي خداوند محبت اهل بيت و پيروي از فرامين آنهاست. اصولا انسان مؤمن بايد همۀ ابعاد محبت و مودت اهل بيت(ع) را داشته باشد و محبت آن بزرگواران در دلش جاي گرفته باشد. بعلاوه تلاش براي توسعه و ترويج فرهنگ اهل بيت(ع) و ايجاد محبت آنها در قلوب مردم هم از وظايف انسان مؤمن شمرده شده است. امام رضا(ع) در تبيين وظايف شيعيان در اين باره مي فرمايد: کونوا زينا ولا تکونوا شينا، حببونا الى الناس ولا تبغضونا. جروا الينا کل مودة ، وادفعوا عنا کل قبيح ، و ما قيل فينا من خير فنحن اهله وما قيل فينا من شر فما نحن کذلک ، والحمدلله رب العالمين؛ براى ما زينت و آرايش باشيد و مايه ننگ و عار ما نشويد. کارى کنيد که مردم ما را دوست بدارند. کارى نکنيد که مردم ما را دشمن بدارند. هر محبت و دوستى را به سوى ما بکشانيد و هر زشتى را از ما دفع نماييد. هرگونه خيرى که درباره ما گفته شود، ما سزاوار آن هستيم و هر بدى که دشمنان درباره ما بگويند. آنچنان نيستيم. (4)

پي نوشت ها:
عيون اخبار الرضا، ج 1، باب 30، حديث 8
تحف‌ العقول‌ ، ص‌ 466
مجلسي، بحار الانوار، ج78 ،ص 348
بحار الانوار، مجلسي،ج 75، ص 348.