حضور روس‌ها در سوریه چه تأثیری بر ایران خواهد داشت؟

وبلاگ > برزگر، کیهان - روابط سیاست و قدرت بین ایران و روسیه با بروز بحران های منطقه ای و به خصوص سوریه در حال تغییر است. فراتر از نگاه منفعل تاریخی به نقش و جایگاه یکدیگر، اکنون ماهیت روابط بیشتر مبتنی بر برابری سیاسی و با تکیه بر حفظ منافع مشترک ژئوپلتیک و استراتژیک بین دو کشور شده است. این خود به نفع ایران در عرصه سیاست منطقه ای و جهانی است.

اهداف و انگیزه های روسیه از حضور نظامی در سوریه چیست؟ این حضور نظامی چه تأثیراتی بر معادلات سیاسی ـ  امنیتی منطقه و دنیا خواهد داشت؟ و این مسأله چه تأثیری بر منافع و امنیت ملی ج . ا. ا دارد؟

می توان با یک متدلوژی و رویکرد خوش بینانه و بدبینانه به پرسش های فوق پاسخ داد. در مورد انگیزه ها و اهداف روسیه، دو دیدگاه بدبینانه و خوش بینانه وجود دارد. دیدگاه بدبینانه اساساً اهداف روسیه را مبتنی بر یک نگاه تهاجمی در نظر می گیرد. در اینجا سه موضوع حائز اهمیت می شود. 1. رویکرد جغرافیا-محور و منافع ژئوپلیتیك است و اینكه روسیه به هر حال، به خاطر حفظ موقعیت خود در دریای مدیترانه که راه ورود به بنادر روسیه در دریای سیاه و جایگاه بندر طرطوس در سوریه از لحاظ سوخت گیری مجدد، تعمیر، لجستیك و همچنین حفظ پایگاه هوایی لاذقیه وارد معادلات سوریه شده است. 2. افزایش موقعیت جهانی روسیه است که معتقد است روسیه واقعاً به دنبال افزایش قدرت جهانی خود است و می خواهد توازن قدرت را با غرب و به خصوص آمریکا در موضوعات دیگری مثل بحران اوکراین حفظ كند. 3. بحث شخصیت خود آقای پوتین است که به یک میراث تاریخی بر می گردد و اینکه وی به دنبال یك امپراتوری جهانی است. این مباحث، بحث های بدبینانه و تهاجمی نسبت به حضور روسیه در سوریه هستند. واقعاً هیچ كس در دنیا و ایران خواهان دیدن روسیه در این موقعیت نیست.

اما دیدگاه مقابلی هم وجود دارد كه به آن دیدگاه تدافعی یا خوش بینانه می گویند. یعنی برعكس دیدگاه اول، اعتقاد اصلی این است كه واقعاً روسیه به خاطر حفظ منافع و امنیت ملی خود در سوریه دخالت كرده است. در اینجا هم سه موضوع مهم می شوند: 1. دخالت روسیه برای مبارزه با تروریسمی است که می تواند به روسیه هم منتقل شود. یعنی روسیه به جای اینكه با تروریست های چچنی، قفقازی یا اهل آسیای مركزی در سوریه بجای خاک روسیه می جنگد. منطق این بحث قابل قبول است. 2. روسیه واقعاً می­خواهد مبارزه با تروریسم را به عنوان یك مساله جهانی برای جامعه بین المللی باز بكند. این بحث هم پیشگیری از تهدیدات منطقه ای را مطرح می کند که به امنیت جهانی آسیب می زند. 3. اینکه روسیه به طور طبیعی از متحدان خود یعنی سوریه و حتی در مرحله نزدیک تر ایران دفاع می كند. شاید این نکته را داخل هنوز خوب بحث نکردیم که روسیه نگران ایران و عراق هم هست. بهرحال فهم دقیق اینکه نگاه روسیه بیشتر تدافعی یا تهاجمی است از لحاظ سیاستگذاری بسیار مهم است. اگر به نگاه تهاجمی قائل باشیم طبیعتاً حضور نظامی روسیه در سوریه زیاد قابل قبول نیست. اما اگر نگاه تدافعی به آن بدهیم، بحث حضور مشروعیت بیشتری برایمان می یابد.   

اما در مورد تأثیرات حضور روسیه در معادلات سیاسی-امنیتی منطقه و جهان هم می توان با  متدلولوژی نگاه بدبینانه و خوش بینانه بحث را مطرح کرد که این خود از سه لحاظ مهم می شود. 1. اینکه حضور روسیه خود موجب گسترش تروریسم و افراط گرایی در سوریه می شود. این بیشتر یک دیدگاه غربی است که معتقد است در اثر حضور نظامی روسیه قدرت مخالفان میانه رو تضعیف می شود و بطور اجتاناب ناپذیر اعضای آن به سمت افراطیون تکفیری مثل داعش می روند و جذب آنها می شوند. 2. اینکه با حضور روسیه شكاف های منطقه ای میان عربستان، تركیه و ایران بیشتر می شود. بهرحال این حضور کفه ترازو را به سمت ایران و به ضرر عربستان و ترکیه سنگین تر می کند و آنها را به واکنش بیشتر هدایت می کند. 3. رقابت های جنگ سرد گونه در جهان گسترش می یابد. هم اکنون این رقابت ها بین روسیه و آمریکا و اروپا در جریان است. این نگاه در مجموع معتقد است که‌ تأثیرات حضور روسیه برای معادلات سیاسی-امنیتی منطقه خوب نخواهد بود.

اما در مقابل این دیدگاه بدبینانه، یك دیدگاه خوش بینانه هم وجود دارد که خود در سه زمینه اهمیت می یابد. 1. حضور روسیه باعث تسریع راه حل سیاسی در سطح معادلات منطقه ای و بین المللی می شود. همین الان، وزیر امور خارجه آمریکا جان کری معتقد است که شاید این حضور یک فرصت باشد فضای سیاسی جدیدی را ایجاد می كند. 2. با تقویت دولت سوریه مانع از تجزیه این کشور می شود. 3.  چند جانبه گرایی را تقویت می کند یعنی منجر به حضور همه بازیگران در سطح منطقه ای و فرامنطقه ای، به خصوص ایران، در مذاکرات صلح می شود.  

اما تأثیرات حضور روسیه بر منافع و امنیت ملی ایران را هم می توان با این متودلوژی نگاه بدبینانه و خوش بینانه بحث کرد. از زاویه بدبینانه سه موضوع حائز اهمیت می شوند. 1. اینکه كه روسها به دنبال متعادل كردن نقش ایران در منطقه شامات هستند. البته این بیشتر یک تحلیل عربی است. 2. نگاه منفی تاریخی به نقش روس ها و اینکه انها اهل معامله برای منافع خود هستند و اینکه اگر به نتیجه با آمریکا برسند منافع ایران را نادیده می گیرند. به عبارتی روسها شریک قابل اعتمادی در سطح بین المللی نیستند. 3. با حضور پررنگ روسها در سوریه، نقش سیاسی ایران در بحران سوریه تضعیف می شود و این در روند انتقال سیاسی سوریه در آینده به نفع ایران نخواهد بود. مثلا روسیه ممکن است در مورد نماندن بشار اسد در قدرت با آمریکا به توافق برسد.

 اما در مقابل هم یك نگاه خوش بینانه نسبت به آثار این حضور روسیه وجود دارد كه 1. حضور روس ها موجب تقویت راه حل سیاسی می شود و این خواست اصلی ایران در روند بحران سوریه است. 2. به واسطه حضور روس ها، بحران سوریه در کنار ابعاد منطقه ای و داخلی، بعد بین المللی هم پیدا می کند و این به نفع جمهوری اسلامی ایران که اولویت را مبارزه با تروریسم در منطقه می دهد. نقش ایران در کنفرانس وین از این لحاظ برجسته تر می شود و روس ها خواهان حضور پررنگ ایران در این مذاکرات هستند. 3. ارزش مشارکت با ایران در نزد غربی ها افزایش می یابد. چون غربی ها نگران نقش منطقه ای روسیه می شوند و به ایران بیشتر نزدیك می شوند. در اینجا نقش مستقل ایران جذابیت بیشتری برای غربی ها می یابد.

نکته آخر اینکه روابط سیاست و قدرت بین ایران و روسیه با بروز بحران های منطقه ای و سوریه در حال تغییر است. فراتر از نگاه منفعل تاریخی به نقش و جایگاه یکدیگر، اکنون ماهیت روابط بیشتر مبتنی بر برابری سیاسی و با تکیه بر حفظ منافع مشترک ژئوپلتیک و استراتژیک بین دو کشور شده است. این خود به نفع ایران در عرصه سیاست منطقه ای و جهانی است.

منبع: تابناک، مورخ 28 آبان 1394

متن سخنرانی دکتر کیهان برزگر در نشست مشترک مرکز مطالعات خاورمیانه و انجمن علوم سیاسی ایران با عنوان "حضور روسیه در سوریه و تاثیرات آن بر منافع و امنیت ملی ایران" مورخ 24 آبان 1394 

ویدیو مرتبط :
حضور ایران در سوریه برای حفظ محور مقاومت و ادای دین به سوریه