غنی‌ترین بانک ژنی آبزیان گیلان در آستانه فاجعه زیستی قرار گرفت

خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها- مهدی حسین‌نژادی: رودخانه مرزی آستاراچای به طول ۳۸ کیلومتر از ارتفاعات شمالی شهرستان آستارا سرچشمه می‌گیرد و در مسیر خود مرز جمهوری اسلامی ایران و جمهوری آذربایجان را ترسیم می‌کند. نیمی از این رودخانه مرزی طبق مقررات بین‌المللی به ایران تعلق دارد و نصف دیگر آن متعلق به جمهوری آذربایجان است.

رودخانه مرزی آستاراچای به دلیل نبود امکان کشتیرانی در آن، براساس خط منصّف به صورت مساوی بین ایران و آذربایجان تقسیم شده و هرگونه بهره‌برداری از این رودخانه به صورت مشترک بین دو کشور انجام می‌شود.

ماهیگیری در فصل تخم ریزی ماهیان

رودخانه مرزی آستاراچای علاوه بر نقش مرزی، زیستگاه ماهی‌های گوناگون و محل تخم ریزی آن‌ها در فصل تخم ریزی ماهیان نیز هست.

اواخر اسفند تا اواخر فروردین ماه هر سال زمان آغاز مهاجرت ماهیان مولد استخوانی از دریا به رودخانه مرزی آستاراچای بوده و اوج تخم‌ریزی‌ این ماهیان در رودخانه فوق است اما متاسفانه سال‌های اخیر بر اساس توافق‌های به عمل آمده بین مسئولان مرزبانی ایران و آذربایجان، صیادان دو کشور می‌توانند با ارائه مجوز صیادی ویژه رودخانه مرزی آستاراچای به منظور صید ماهی به صورت مشترک و در روزهای مشخص شده (یک روز درمیان) از این رودخانه مرزی استفاده کنند و موضوعی که در این میان برای صیادان دو کشور و مرزبانی اهمیتی نداشته، مصادف بودن زمان ماهیگیری با فصل تخم‌ریزی ماهیان استخوانی است.

هرچند که سال‌ها است دوستداران محیط زیست و مسئولان ادارات شیلات و محیط زیست شهرستان مرزی بندر آستارا به این موضوع اعتراض کرده و خواستار ممنوعیت صدور هرگونه مجوز صید و یا تغییر در فصل ماهیگیری در رودخانه مرزی آستاراچای شده‌اند اما تاکنون از جانب مسئولان کشورمان و کشور مقابل توجهی به این بحث مهم که با حفظ و تأمین ذخایر آبزیان دریایی دریای خزر در ارتباط است، نشده است.

سال به سال تعداد صدور کارت‌های ویژه صیادی به بهانه رفاه مرزنشینان در رودخانه مرزی آستاراچای افزایش می‌یابد و مرزبانی و فرمانداری آستارا توصیه‌های محیط زیست و شیلات را در اهمیت حفظ بهترین و غنی‌ترین بانک ژنی آبزیان استان گیلان جدی نمی‌گیرند.

ضرورت احیا و حمایت ذخایر ژنتیکی آبزیان در رودخانه آستاراچای

تشکل‌های زیست محیطی و دوستداران محیط زیست در شهرستان مرزی بندر آستارا، با ارسال نامه‌ای به ادارات شیلات، محیط زیست، فرمانداری آستارا و سفارت ایران در جمهوری آذربایجان خواستار ممنوعیت صدور هرگونه مجوز و صید ماهی در رودخانه مرزی آستاراچای شدند.

دوستداران محیط زیست آستارا در این نامه با توجه به اهمیت پیشگیری از انقراض ماهیان مولد بومی و نزدیک شدن به زمان مهاجرت ماهیان مولد سفید و فصل تخم‌ریزی ماهیان استخوانی، بر ضرورت توجه به هشدارهای سازمان‌های حفاظت محیط زیست و شیلات جمهوری اسلامی ایران توسط مرزبانان آستارای ایران و آستارا آذربایجان تأکید کرده و خواستار لغو توافقنامه غیرمسئولانه صید ماهی در این رودخانه مرزی شدند.

رودخانه مرزی آستاراچای به دلیل شرایط خاص و حفظ ذخایر ماهیان استخوانی برابر با کل رودخانه‌های استان گیلان بوده و یکی از منابع تأثیرگذار در بازسازی طبیعی و تأمین ذخایر دریای خزر به ویژه ماهی سفید است

یک کار‌شناس و فعال محیط زیست و دوستدار اکوسیستم آبی شهرستان آستارا در این باره به خبرنگار مهر می‌گوید: به اذعان کار‌شناسان شیلات شهرستان آستارا، رودخانه مرزی آستاراچای به دلیل شرایط خاص و حفظ ذخایر ماهیان استخوانی برابر با کل رودخانه‌های استان گیلان بوده و یکی از منابع تأثیرگذار در بازسازی طبیعی و تأمین ذخایر دریای خزر به ویژه ماهی سفید است. سیدرضا میرنظری با اشاره به اهمیت اکولوژیکی رودخانه مرزی آستاراچای می‌افزاید: با توجه به اوج تخم‌ریزی ماهیان و آغاز زاد و ولد (تکثیر طبیعی) از اواخر اسفندماه در رودخانه مرزی آستاراچای، این زمان صید از دیدگاه شیلات و محیط زیست منطقی و اصولی نبوده، به طوری که در زمان فوق که فصل ممنوعة صید در دریا است، هیچ صید قانونی در گیلان وجود نداشته و این امر موجب آسیب جدی به صیادان فعال قانونی منطقه نیز می‌شود.

وی با تأکید بر اینکه براساس قانون حفاظت و بهره‌برداری از منابع آبزی مصوبه سال ۱۳۷۴ و ماده ۲۴ آیین‌نامة اجرایی، باید برای هرگونه صید از سازمان حفاظت محیط زیست و سازمان شیلات، اجازه صید و بهره‌برداری صادر شود، تصریح می‌کند: براساس اسناد موجود در معاونت حقوق بین‌الملل وزارت امور خارجه کشورمان، در مفاد موافقتنامه بین‌المللی صیادی در رودخانه مرزی آستاراچای زمان صید از ۲۵ اسفند تا ۲۵ فروردین ذکر نشده و به زمان دیگری نیز اشاره‌ای نشده است بر این اساس زمان فعلی صیادی با مفاد موافقتنامه همخوانی و برابری ندارد.

میرنظری رودخانه مرزی آستاراچای را مهم‌ترین زایشگاه ماهیان مولد استخوانی عنوان و تاکید می‌کند: ضروری است که رودخانه مرزی آستاراچای به صورت ویژه و اورژانسی احیا، حمایت و حفاظت شود.

میرنظری با یادآوری اینکه آسیب به رودخانه مرزی آستاراچای در زمان اوج تخم‌ریزی و فصل صید ممنوع، آسیب به صیادان پره‌کش قانونی فعال در آستارا و همچنین کاهش محسوس انواع ماهیان استخوانی در دریای خزر است، می‌گوید: از سفیر ایران در جمهوری آذربایجان تقاضا می‌شود با توجه به نزدیک شدن به فصل صید ممنوع، این مساله مهم که بی‌توجهی به آن می‌تواند فاجعه‌ای زیست محیطی را به دنبال داشته باشد را از طریق دیپلماسی و با همدلی صمیمانه حل کرده و زمینه همکاری کشور همسایه جمهوری آذربایجان درخصوص ممنوعیت هرگونه صدور مجوز و صید در رودخانه مرزی آستاراچای را مهیا کند.

سفارت ایران پیگیر بحث ماهیگیری در رودخانه آستاراچای

سفیر ایران در جمهوری آذربایجان با اشاره به درخواست تشکل‌های زیست‌محیطی و دوستداران محیط زیست و اکوسیستم آبی از سفارت ایران در باکو مبنی بر پیگیری موضوع از طریق دیپلماسی و همکاری دو کشور در زمینه حفظ و تأمین ذخایر آبزیان دریای خزر به خبرنگار مهر توضیح می‌دهد: هرگونه تغییر در زمان فصل ماهیگیری یا ممنوعیت صید در این رودخانه مرزی، منوط به توافق دوطرفه خواهد بود.

محسن پاک‌آیین با بیان اینکه موضوع فوق از طریق امور مرزی سفارت ایران در باکو در حال پیگیری است، تأکید می‌کند: رودخانه مرزی آستاراچای با توجه به اینکه ارتباط مستقیم با دریای خزر دارد، باید از آن برای تکثیر و بازسازی ذخایر دریایی استفاده کرد.

مغایرت ماهیگیری در رودخانه آستاراچای با ضوابط سازمان محیط زیست و شیلات

رئیس اداره حفاظت محیط زیست شهرستان مرزی بندر آستارا نیز با اشاره به اینکه صیادان مرزنشین هرسال با مجوز دو کشور و بدون دخالت سازمان حفاظت محیط زیست و شیلات در فصل ممنوعه اقدام به ماهیگیری در رودخانه مرزی آستاراچای می‌کنند، به خبرنگار مهر می‌گوید: رودخانه مرزی آستاراچای به دلیل داشتن شرایط ویژه از جایگاه منحصربه فردی در تخم‌ریزی آبزیان برخوردار است.

شهروز قلی‌نژاد کاهش ذخایر ماهیان استخوانی در دریای خزر و حوزه بندر آستارا را یکی از دغدغه‌های محیط زیست و شیلات دانسته و تصریح می‌کند: رودخانه‌ها یکی از منابع تأثیرگذار برای ذخایر آبزیان دریایی محسوب می‌شوند.

وی با بیان اینکه بی‌توجهی به ارزش و اهمیت رودخانه‌ها موجب نا‌امنی این مکان‌های حیاتی و با ارزش برای آبزیان شده است، می‌افزاید: کار‌شناسان محیط زیست و شیلات حفظ ذخایر آبزیان دریای خزر را در اولویت کاری خود قرار داده‌اند.

رئیس اداره حفاظت محیط زیست آستارا صید بی‌رویه و بی‌توجهی به نظر کار‌شناسان محیط زیست و شیلات را باعث کاهش ذخایر آبزیان این رودخانه اعلام کرده و ادامه می‌دهد: متأسفانه تاکنون در شهرستان آستارا برای دو هزار نفر توسط مرزبانی مجوز صیادی صادر شده که صیادان با ادوات غیرمجاز صید و با تورهای پرتابی موسوم به سالی یا ماش، دام و تور زیرآبی در فصل ممنوعه تخم‌ریزی ماهی‌ها اقدام به ماهیگیری می‌کنند.

قلی‌نژاد می‌گوید: بیشتر ماهی‌های صید شده در این رودخانه مرزی از انواع سفید، آزاد، سیم و کولی، کفال، کپور و قزل‌آلا هستند که برای تخمگذاری قصد رساندن به بالادست رودخانه را دارند.

نبود اجازه نظارت محیط زیست و شیلات بر رودخانه آستاراچای

وی با انتقاد از اینکه به محیط زیست و شیلات اجازه هیچ کنترلی در این رودخانه مرزی به جهت مدیریت و نظارت در نحوه صید داده نمی‌شود، تصریح می‌کند: در توافقنامه بهره‌برداری مشترک از رودخانه مرزی آستاراچای، مجوزهایی برای صید ماهی به نام قلاب‌زنی برای افراد خاص و بدون در نظر گرفتن ضوابط زیست‌محیطی صادر می‌شود و متأسفانه در توافقنامه‌های فوق از حفظ معیارهای زیست‌محیطی خبری نیست.

رئیس اداره حفاظت محیط زیست آستارا به مکاتبات شخصی خود که طی دو سال گذشته با فرمانداری و مرزبانی شهرستان آستارا در رابطه با مممنوعیت و خلاف بودن صدور هرگونه مجوز جهت صیادی در رودخانه مرزی آستاراچای داشته اشاره می‌کند و می‌افزاید: همه ساله حین صید در این رودخانه مرزی، اعتراضات مردمی به صید و همچنین تنش‌ها و مشکلات بین مردم و درگیری حتی منجر به فوت و قاچاق نیز می‌شود اما تاکنون هیچ اقدام موثری در این باره صورت نگرفته است.

صید ماهی با قلاب ماهیگیری؛ انتخاب بین بد و بد‌تر

قلی‌نژاد با تأکید بر اینکه محیط زیست مخالف صید تفریحی در این رودخانه مرزی است و اجازه قلع و قمع و تخریب به منابع آبی کشور را نمی‌دهد، می‌گوید: در این رودخانه مرزی مهم، صید ماهی با قلاب ماهیگیری انتخاب بین بد و بد‌تر است و آن هم به مدت فقط دو هفته و برحسب نیاز و ارتزاق مناطق محروم شهرستان، نه با استفاده از ادوات غیرمجاز صید که به اکوسیستم طبیعی منطقه آسیب می‌زند.

وی با اشاره به ضرورت اجرای قوانین حفاظت محیط زیست در رودخانه مرزی آستاراچای اظهار می‌کند: در ماده هشت قانون حفاظت محیط زیست و ماده ۱۷ آیین‌نامه اجرایی قانون شکار و صید آمده است که مدیریت و صدور هرگونه پروانه شکار صید در آب‌های داخلی به عهده سازمان حفاظت محیط زیست است.

رئیس اداره حفاظت محیط زیست آستارا ماده ۲۹ قانون شکار و صید را یادآور می‌شود که در آن به ممنوعیت‌های صید و شکار اشاره شده و بر اساس این قانون امور مربوط به صید ماهی در رودخانه‌های داخلی که به دریای خزر می‌ریزند تا مسافتی از مصب در هریک از رودخانه‌ها به پیشنهاد شیلات و تصویب شورای عالی محیط زیست جهت حفاظت به سازمان محیط زیست واگذار شده است.

قلی‌نژاد با اشاره به ماده یک قانون حفاظت و بهسازی محیط زیست می‌افزاید: در این قانون آمده است که مقابله با هرگونه آلودگی و اقدام مخربی که موجب برهم خوردن تعادل زیست‌محیطی کلیه جانوران وحشی و آبزیان فعال در رودخانه‌های داخلی می‌شود، از وظایف سازمان حفاظت محیط زیست است.

دولت به حفاظت از محیط زیست توجه ویژه‌ای دارد و امیدواریم موضوع فوق نیز با حمایت همه‌جانبه دولت و مسئولان استانی و تعامل دولت جمهوری آذربایجان و با توجه به اهمیتی که این رودخانه مرزی در منطقه دارد، بررسی و حل شود

وی ادامه می‌دهد: در برنامه‌های سوم، چهارم و پنجم توسعه، بند ج از ماده هشت قانون شکار صید تأکید شده است که صید گونه‌های مختلف ماهیان توسط ساکنان و آن هم فقط در مناطق محروم و در مواردی که سازمان حفاظت محیط زیست در فصلی به غیر از تخم‌ریزی ماهی‌ها پروانه رایگان صادر کند، با هماهنگی سازمان شیلات و نظارت محیط زیست مجاز است.

رئیس اداره حفاظت محیط زیست آستارا تصریح می‌کند: متأسفانه در حال حاضر به این قوانین از جانب برخی ارگان‌ها اهمیتی داده نمی‌شود.

وی می‌گوید: دولت تدبیر و امید به حفاظت از محیط زیست توجه ویژه‌ای دارد و امیدواریم موضوع فوق نیز با حمایت همه‌جانبه دولت و مسئولان استانی و تعامل دولت جمهوری آذربایجان و با توجه به اهمیتی که این رودخانه مرزی در منطقه دارد، بررسی و حل شود.

قلی‌نژاد اظهار می‌کند: در ۲۹ خرداد ۱۳۳۷ قراردادی بین ایران و اتحاد جماهیر شوروی درمورد حریم مرزی و جلوگیری از شکار و صید در نوار مرزی و ساحلی دو کشور در رودخانه مرزی آستاراچای منعقد شد و هر دو طرف متعهد به رعایت موارد زیست‌محیطی شدند. اما پس از فروپاشی شوروی به این قرارداد مهم زیست‌محیطی از سوی دو طرف توجهی نشد و اکنون خطر، این رودخانه مهم مرزی دریای خزر را تهدید می‌کند.

با توجه به اهمیت رودخانه مرزی آب شیرین و سرد آستاراچای به جهت تأثیرگذاری ویژه برای تأمین ذخیره آبزیان دریای خزر و محل تخم‌ریزی ماهیان استخوانی، امید این می‌رود تا دستگاه‌های ذیربط با استفاده از نظرات کار‌شناسان محیط زیست و شیلات از صدور هرگونه مجوز بهره‌برداری غیرمنطقی در این رودخانه مرزی خودداری کرده و کشور جمهوری آذربایجان نیز در زمینه حفظ ذخایر گونه‌های آبزی دریای خزر و کمک به تولید ماهیان استخوانی در این رودخانه با کشورمان همکاری کرده تا همگی به عنوان کشورهای ساحلی دریای خزر مانع بروز فاجعه زیست‌محیطی در یکی از غنی‌ترین رودخانه‌های مرزی دریای خزر شویم.

ویدیو مرتبط :
گیلان سرزمین باران؛ طبیعت غنی و میراث تاریخی