سرمقاله اعتماد/ ژئوپولتیک گاز؛ رقابت یا دوستی

سرمقاله اعتماد/ ژئوپولتیک گاز؛ رقابت یا دوستی

اعتماد/ « ژئوپولتیک گاز؛ رقابت یا دوستی » عنوان یادداشت روز روزنامه اعتماد به قلم عبدالرضا فرجی‌راد است که می‌توانید آن را در ادامه بخوانید:

هفدهمین اجلاس مجمع جهانی کشورهای صادرکننده که چند روزی است درتهران جریان دارد امروز با نشست سران بعضی کشورهای عضو و ناظر از اهمیت خاصی برخوردار است. بیش از همه حضور آقای پوتین، رییس‌جمهور روسیه در زمانی‌که این کشور نقش حساسی را در مبارزه با تروریسم در خاورمیانه به عهده گرفته جلب توجه می‌کند. به همین جهت بار سیاسی سفر رییس‌جمهور روسیه و گفت‌وگو با فعالان عالی‌رتبه جمهوری اسلامی ایران نمی‌تواند کمتر از بار اقتصادی سفر باشد. دیگر قدرت‌های منطقه‌ای و جهانی باتوجه به نقل قول‌هایی که در روزهای اخیر از جانب روس‌ها در رابطه با کوتاه آمدن آنها در مورد ادامه ریاست بشار اسد می‌شود منتظرند تا نتیجه مذاکرات آقای پوتین با مقامات ایرانی را مورد بررسی و کنکاش قرار دهند.
اجلاس مجمع جهانی کشورهای صادرکننده گاز که اعضای اصلی آن را ایران، روسیه، قطر، الجزایر، بولیوی، مصر، گینه استوایی، لیبی، نیجریه، ترینیداد و توباگو، پرو، ونزوئلا و امارات عربی متحده تشکیل می‌دهند از کشورهایی شکل گرفته که برخلاف اعضای کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) به خاطر دیدگاه‌های سیاسی نزدیک‌تر می‌توانند تفاهمات بهتری را انجام دهند ولی این به آن معنی نیست که هر کدام از این کشورها با یکدیگر برای حضور در بازار جهانی گاز دست از رقابت بردارند.
امروزه چهار کشور ایران، روسیه، ترکمنستان و قطر از جمله کشورهایی هستند که برای فروش گاز خود بیش از همه در رقابتند هرچند عضو جدید ناظر این مجمع یعنی کشور آذربایجان نیز می‌تواند دراین رقابت قرار گیرد.
درواقع می‌توان گفت کشورهای فوق‌الذکر هر کدام سعی می‌کنند مشتریانی دایمی در حوزه غرب یعنی اروپا و در حوزه شرق یعنی چین و هندوستان داشته باشند. کشور ترکمنستان که اخیرا پروژه انتقال گاز از طریق خط لوله آسیای مرکزی به چین را به اتمام رسانده تا حدودی از نگرانی‌هایش کاسته شده ولی دولتمردان این کشور باتوجه به اینکه چهارمین ذخایر گازی دنیا را در اختیار دارند هنوز کشورهای هند و پاکستان با جمعیتی انبوه را مشتریان خوبی برای توسعه منابع گازی خود تلقی می‌کنند به همین جهت موافقتنامه‌ای بین سران کشورهای ترکمنستان، افغانستان و پاکستان جهت ایجاد خط لوله تاپی به امضا رسیده که به خاطر ناامنی در افغانستان آغاز کار این پروژه به تاخیر افتاده است.این در حالی است که خط لوله تاپی می‌تواند رقیب اصلی خط لوله صلح باشد که قرار بوده گاز مناطق جنوبی ایران را از طریق خط لوله ابتدا به پاکستان و سپس به هندوستان برساند. به نظر می‌رسد از یکسو باتوجه به اینکه خط لوله داخل ایران تا مرز پاکستان آماده شده و از طرف دیگر با توافق هسته‌ای به عمل آمده (برجام) با ١+٥ خط لوله صلح بتواند دست برتر خود نسبت به خط لوله تاپی را حفظ کند. البته توافق هسته‌ای می‌تواند رقابت ایران و ترکمنستان را به نوعی از همکاری تبدیل کند و آن انتقال گاز ترکمنستان به خلیج فارس از طریق خاک جمهوری اسلامی ایران است، این همان طرحی است که در سال های اولیه استقلال ترکمنستان دو کشور درصدد اجرای آن بودند و تحریم‌های ایالات متحده و فشار امریکایی‌ها بر کشورهای آسیای مرکزی از جمله ترکمنستان و قزاقستان مانع انتقال انرژی به حوزه خلیج فارس شد. درواقع این خط لوله می‌تواند جایگزین خط لوله ترانس خزر باشد که با طراحی امریکا و اروپا قرار بود از زیر آب‌های دریای خزر گاز ترکمنستان ابتدا به ترکیه و سپس به اروپا رسانیده شود.
البته اختلاف نظر بین‌المللی بر سر وضعیت حقوقی دریای خزر که بیشتر ایران و روسیه بر آن تاکید می‌ورزند این طرح را مسکوت گذاشته است.
اما صادرات گاز برای روسیه از اهمیت وافری برخوردار است. بیشتر گاز مناطق شرقی و مرکزی اروپا را روسیه تامین می‌کند. صادرات گاز برای روسیه ضمن داشتن اهمیت اقتصادی دارای اهمیت سیاسی نیز هست. روسیه علاقه‌مند است که این روند ادامه داشته باشد و تنها کشور صادرکننده اصلی گاز به اروپا باشد، هر چند که کشورهای نروژ و الجزایر بخشی از گاز مورد نیاز اروپای غربی را تامین می‌کنند.
ایران نیز منابع گازی عظیمی دارد که به عنوان دومین ذخیره‌دار گاز دنیا علاقه‌مند است پس از رفع تحریم‌ها بازارهای صادراتی خود را افزایش دهد. هم‌اکنون بیشتر گاز تولیدی ایران در داخل مصرف شده و به خاطر محدودیت‌های مربوط به تحریم‌ها در سه دهه گذشته بیشتر به کشورهای ترکیه و ارمنستان صادرات گاز دارد. علاوه بر توجه به شرق یعنی بازارهای هند و چین که در آینده بزرگ‌ترین مصرف‌کنندگان گازی جهان خواهند بود اروپا نیز از اولویت‌های اصلی جمهوری اسلامی ایران خواهد بود. ضمن اینکه اروپاییان نیز به خاطر مسائل سیاسی مربوط به صادرات انرژی از روسیه به اروپا، تمایل شدیدی از خود نشان می‌دهند که واردات خود را متنوع کنند. راهکاری را باید پیدا کرد که این رقابت احتمالی روسیه و ایران در آینده بتواند به نوعی از همکاری تبدیل شود. سرمایه‌گذاری بیشتر شرکت‌های روسی از جمله گازپروم در پروژه‌های گازی ایران و نیز انتقال بخشی از گاز صادراتی روسیه از طریق ایران به بازارهای جنوبی و شرقی که می‌تواند از طریق خط لوله ترکمنستان انجام گیرد به میزان همکاری‌های دو کشور می‌افزاید. کشور آذربایجان و منطقه اقلیم کردستان عراق نیز در سال‌های اخیر به عنوان یک صادرکننده گاز مطرح شده‌اند. با توجه به توسعه فاز دوم میدان شاه دنیز، آذربایجان بیش از ١٠ میلیارد مکعب تا سال ٢٠١٩- ٢٠١٨ به بازار ترکیه و ١٠ میلیارد مترمکعب تا سال ٢٠٢٠ به اتحادیه اروپایی گاز صادر خواهد کرد. ضمن اینکه کشور آذربایجان با توجه به سرمایه‌گذاری‌‌های بیشتر در میدان گاز «شاه دنیز» در صورت اجرایی شدن پروژه‌های ترانس آناتولی و ترانس آدریاتیک می‌تواند گاز بیشتری نیز به ترکیه و اروپا صادر کند. کشور آذربایجان نیز می‌تواند بخشی از گاز تولیدی خود را برای مصرف در داخل ایران به کشور ما صادر و به جای آن از پایانه‌های جنوبی برایش گاز صادر کنیم.
منطقه کردستان عراق در چند سال اخیر به عنوان یک صادرکننده بالقوه در کریدور گاز جنوب ظاهر شده است. ذخایر گاز این منطقه بین سه تا شش تریلیون مکعب برآورد شده است. این منطقه احتمالا قادر به تامین نیازهای داخلی و صادرات به ترکیه و اروپا خواهد بود. مانع عمده در توسعه منابع انرژی منطقه کردستان عراق تنش‌های موجود بین اربیل و بغداد بر سر توزیع درآمدهای نفتی بوده است. در صورت پیگیری توافق ٢٠١٤ بین اربیل و بغداد، مسیر برای ورود سرمایه‌گذاران خارجی به منطقه هموار خواهد شد. هرچند ترکیه نقش مهم در سرمایه‌گذاری در پروژه‌های متعدد کردستان عراق به عهده دارد ولی بعد از برجام فرصت‌های خوبی برای جمهوری اسلامی ایران فراهم شده که در رابطه با همکاری‌های مشترک مربوط به انرژی با کشور عراق گفت‌وگوهایی را آغاز کند.
به ویژه نوعی از همکاری‌ که بتواند بر ژئوپولتیک بازتر عراق اثرگذار باشد و منابع انرژی در جنوب و شمال عراق از طریق خطوط لوله به سواحل جنوبی ایرانی خلیج‌فارس برده شود.
هر چند کشور ترکیه به عنوان تولیدکننده نفت و گاز در منطقه به حساب نمی‌آید ولی به خاطر موقعیت جغرافیایی این سرزمین و عبور خطوط لوله متعدد از این کشور، حضور ترکیه به عنوان عضو ناظر مجمع جهانی کشورهای صادرکننده می‌تواند مفید باشد. ایران برای اینکه به یک عرضه‌کننده مهم گاز طبیعی به اروپا تبدیل شود باید با ترکیه همکاری نزدیکی داشته باشد. ضمن اینکه در صورت ایجاد آرامش در عراق و سوریه، جمهوری اسلامی ایران می‌تواند با ایجاد خط لوله‌ای به مدیترانه از طریق کشورهای عراق و سوریه، بخشی از انرژی مورد‌نیاز کشورهای جنوبی اروپا و کشورهای بین‌راهی را تامین کند. البته این خط لوله می‌تواند رقیب پروژه بزرگی باشد که در توافق ترکیه و قطر، قرار بود گاز منطقه‌ گنبد‌طلایی قطر را از طریق خاک عربستان، سوریه به ترکیه و اروپا برساند که درگیری‌های نظامی در سوریه و دشمنی کردهای این کشور با قطر به خاطر حمایت از گروه‌های سلفی در حال جنگ با کردها این طرح متوقف شده است.

ویدیو مرتبط :
نتیجه اعتماد و دوستی با آمریکا