زنان بیوه و بی‌پناه؛ میراث تلخ 3 دهه جنگ درافغانستان

مهرخانه/ در بهار سال 2013، شوهر «فرشته» در ارتش افغانستان ثبت نام کرد و 3 ماه بعد از اعزامش به ماموریت کشته شد.
فرشته که مادر 5 فرزند است، در گفت‌و‌گو با روزنامه وال‌استریت ژورنال گفت: زمانی که همسر خود را از دست داد، کوچک‌ترین دخترش 40 روزه بود.
وی افزود: پس از مرگ شوهرش،ماهانه 7500 افغانی حقوق دریافت می‌کرد اما یک سال بعد که این پول متوقف شد، مجبور شد برای تهیه غذای کودکانش از برادران خود درخواست کمک کند.

سال 2014، مرگبارترین سال برای مردم افغانستان
روزنامه وال‌استریت ژورنال نوشت: 3 دهه جنگ در افغانستان جمعیت بزرگی از زنان بیوه جنگ به وجود آورده است. از تهاجم امریکا در سال 2001 بدین‌سو، سال گذشته مرگ‌بارترین سال برای مردم افغانستان بود که در جریان آن2690 غیرنظامی و حدود 5400 سرباز کشته شدند.

خشونت در سال جاری نیز افزایش یافته است و صدها تن در درگیری‌های ولایت شمالی «قندوز» کشته یا زخمی شده‌اند. بسیاری از زنان بیوه حمایت بستگانشان را با خود ندارند؛ بستگانی که زندگی آن‌ها نیز با خشونت دوام‌دار و فقر در کشور برهم ریخته است. در جایی‌ که زنان به ندرت خارج از خانه کار می‌کنند، تعداد اندکی موقعیت شغلی دارند و آن‌هایی که واجد شرایط دریافت کمک حکومت هستند، نمی‌دانند که مستحق کمک هستند.

وزارت کار، امور اجتماعی، شهدا و معلولان افغانستان می‌گوید که این وزارت به حدود 80 هزار زن بیوه جنگ که در این وزارت ثبت‌نام کرده‌اند، حقوق پرداخت می‌کند. زنان سربازان ارتش، نیروهای پلیس یا دیگر کارمندان کشته شده حکومت، مستحق دریافت حقوق منظم همسرانشان هستند؛ در حالی‌که زنان غیرنظامیان کشته شده در حملات، حق دریافت 5000 افغانی در ماه را دارند.

اما تعداد کسانی‌ که این حقوق را دریافت می‌کنند، به مراتب کم‌تر از تعداد واقعی کسانی است که شوهرانشان در جنگ کشته شده‌اند و میزان حقوق دریافتی کسانی‌ که این کمک‌ها را دریافت می‌کنند، گاهی کم‌تر از آنچه استحقاقش را دارند، است.

«بی بی عایشه» به دنبال کشته شدن همسرش در حملات طالبان در سال 1990،به تکدی‌گری روی آورد. وی در حال حاضر تحت حمایت پسر خود است.

«بی بی ناز» که یک چشمش نابینا است،7 عضو خانواده خود از جمله شوهر، 2 پسر و دخترانش را در یک حمله هوایی از دست داده است.

««نور جان» که همسرش را در حمله‌ای انتحاری در «کابل» از دست داده، اکنون سرپرستی 3 فرزند خود را برعهده دارد، به تنهایی در خانه خود مشغول قلاب‌دوزی است تا زندگی ساده خود را اداره کند.

سازمان ملل در ماه فوریه طی گزارشی اعلام کرد که بررسی‌های انجام گرفته نشان می‌دهد که اکثریت زنان بیوه‌ای که همسران خود را در جنگ از دست داده‌اند، به جای دریافت منظم مستمری همسرانشان، اندکی پولی آن هم به یک‌باره و نه مداوم دریافت کرده‌اند.

در این گزارش هم چنین آمده است که اکثریت زنانی که با آنها مصاحبه شده بود، نمی‌دانستند که چگونه به مکانیزم‌های جبران خسارت دسترسی پیدا کنند.

«علی افتخاری» سخنگوی وزارت کار و امور اجتماعی، گفته که از قضیه فرشته آگاهی ندارد و تمام زنان جنگ مستحق کمک هستند و مستمری آنها نباید قطع شوند.

وی افزود: ما به این علت که اطلاعات مورد نیاز را در این رابطه در اختیار نداریم و همچنین بسیاری از زنان بیوه در وزارت ما ثبت‌نام نکرده‌اند، آمار دقیقی از تعداد زنان بیوه افغانستانی نداریم.

کلاهبرداری به نام زنان بیوه
وی با اشاره به اینکه زنان بیوه گاهی قربانی کلاهبردارهایی می‌شوند که کارت‌های ثبت جعلی می‌فروشند و پول را خودشان می‌گیرند، گفت: حکومت با این کلاهبرداری‌ها برخورد می‌کند.

در ادامه این گزارش آمده است: زنان بیوه در میان آسیب پذیرترین گروه‌ها در افغانستان هستند. گاهی به آن‌ها برچسب بی بند و باری زده می‌شود؛ چون اغلب محافظ مرد ندارند تا از آن‌ها محافظت کند و در معرض خشونت قرار دارند.

گزارش ماه فوریه سازمان ملل نشان می‌دهد که بیش از یک چهارم زنان بیوه پس از مرگ همسرانشان، خشونت را تجربه کرده‌اند؛ خشونتی که اکثراً توسط وابستگان شوهران آن‌ها که به مثابه باری بر روی دوش به زنان بیوه می‌نگرند، اعمال شده است.

«گلشن» که برای حمایت از کودک 6 ساله خود، خانه‌های مردم را نظافت می‌کند، مانند بسیاری از زنان بیوه، از سواد خواندن و نوشتن محروم است.

«آصفه» که همسرش را طی یک درگیری قومی از دست داده، در حال حاضر به همراه فرزند 6 ساله خود قالی می‌بافد و بدین طریق مایحتاج زندگی خود را تامین می‌کند.

«خدیجه» 3 سال پیش همسرش را در جنگ بین هزاره‌ها و قبایل کوچی از دست داده و اکنون در خانه‌ای بالای یک تپه زندگی می‌کند؛ خانه‌ای که از امکاناتی چون اسباب معاش و آب آشامیدنی محروم است.

«سحر» توسط وابستگان همسر خود حمایت می‌شود.

«گلشن» کوچک‌ترین دختر خود را نگه‌داری و مراقبت می‌کند.

فرشته در سال 2014
این گزارش می‌افزاید: «ملالی شینواری» عضو پیشین مجلس و فعال حقوق زن، با اشاره به اینکه برخی از خانواده‌ها گمان می‌کنند که حق مالکیت بر زنان بیوه دارند، گفت: جنگ طولانی‌مدت در افغانستان باعث شده تعدادی از زنان دوبار بیوه شوند.

وال‌استریت ژورنال در ادامه گزارش خود به تعدادی از زنان بیوه در افغانستان که همسرانشان را در جنگ‌های این کشور از دست داده‌اند، اشاره کرد و نوشت: در سال 1992، یک موشک به خانه «ذاکره» در کابل اصابت کرد که در نتیجه آن همسر وی جان خود را از دست داد؛ ذاکره و 3 کودکش کسی را نداشتند که به وی مراجعه کنند چراکه اکثریت وابستگانش یا مرده بودند یا از افغانستان فرار کرده بودند.

اما ذاکره خوش شانس‌تر از هم‌نوعان خود بود. 3 سال بعد، وی با «محمدعلی» راننده یک شرکت مخابراتی افغانستان آشنا شد. ذاکره با اشاره به اینکه علی به وی وعده داده بود که از کودکانش مراقبت می‌کند،گفت: «ما با اینکه فقیر بودیم اما احساس خوشحالی می‌کردیم»

اما روزگار خوشی ذاکره زیاد به طول نینجامید و در شامگاه 17 ژانویه 2014، علی درحالی که بر روی موتوری که بیرون از رستوران لبنانی مرکز شهر کابل پارک شده بود، انتظار می‌کشید، یک بمب‌گذار انتحاری طالبان خودش را منفجر کرد. وی یکی از 21 قربانی این حمله بود؛ حمله‌ای که مهمانان خارجی این رستوران را هدف قرار داد و تعدا زیادی از مردم افغانستان نیز کشته شدند.

ذاکره اکنون با کوچک‌ترین کودک خود به طور مستقل زندگی می‌کند و به عنوان استاد دستمزد یک مهد کودک، کار می‌کند. وی همچنین ماهان 80 دلار از دولت می‌گیرد. این پول برای پرداخت اجاره کافی است؛ اما نه برای زندگی‌ که امیدوار بود با علی خواهد داشت. وی، در حالی‌که چشمانش پر از اشک شده بود، گفت: «اکنون که وی مرده است، نمی‌فهمم بر سر ما چه خواهد آمد و آینده خوبی پیش روی خانواده خود و خانواده‌ام نمی‌بینم.»

«شاخان» که سواد خواندن و نوشتن ندارد، همسرش را که یک فرمانده ارتش افغانستان بود، از دست داده است.

در ادامه این گزارش آمده است: ارائه خدمات رفاهی برای حکومت افغانستان که با مشکلی مالی مواجه است و روی جنگ با ستیزه‌جویان تمرکز کرده است، یک اولویت فوری نیست. وزارت کار و امور اجتماعی می‌گوید که این وزارت روی کمک به آن‌ عده بیوه زنانی تمرکز می‌کند که خانواده‌هایشان به آن‌ها توجه نمی‌کند. دفتر سازمان ملل در افغانستان از این وزارت خواسته تا کارهای بیشتری انجام بدهد.

زنان بیوه باید قوی باشند
«دنیل بیل» رییس واحد حقوق بشر دفتر سازمان ملل در افغانستان با اشاره به اینکه برای بیوه زنان افغانستان، پیامدهای از دست دادن همسرانشان فراتر از اندوه است، گفت: این زنان باید تا اندازه‌ای توانمند شوند که بتوانند از خود و کودکانشان حمایت و محافظت کنند، معاش زندگی خود را تامین کرده، کودکانشان را به مدرسه بفرستند و یک زندگی مناسب داشته باشند.

فرشته پس از مرگ همسرش 120 دلار در ماه دریافت می‌کرد که یک ماه بعد این حقوق به یکباره قطع شد.

وال‌استریت ژورنال نوشت: اکثریت قاطع غیرنظامیانی که در جنگ جاری کشته شده‌اند، قربانیان درگیری‌ها یا بمب‌هایی بوده‌اند که توسط طالبان جاسازی شده‌ بوده است. با این حال، حملات هوایی ارتش ایالات متحده نیز در تلفات سهم داشته است. اخیراً، بمباران بیمارستان پزشکان بدون مرز «قندوز» 30 کشته برجای گذاشت. فرمانده نیروهای آمریکایی و ائتلاف در افغانستان گفت که این حمله هوایی یک اشتباه بود.

ارتش امریکا می‌گوید که با پرداخت پول نقد به بازماندگان غیرنظامیانی که در نتیجه عملیات‌ کشته شده‌اند، کمک می‌کند. اداره توسعه بین‌المللی ایالات متحده، در همکاری با حکومت افغانستان و گروه‌های غیرحکومتی، برنامه‌هایی را تأمین مالی می‌کند که به قربانیان جنگ کمک‌های انسان دوستانه ارائه می‌کنند.

زنان بیوه‌ای که به تکدی گری روی آوردند
در پایتخت افغانستان، تعدادی از زنان بیوه به گداهای خیابانی تبدیل شده‌اند که با پوشیدن برقع‌های آبی منتظرند رهگذران به آن‌ها یا به کودکان ژنده پوشی که همراه آن‌هاست، پول خورد بدهند.

این گزارش می‌افزاید: وقتی مریم بیوه شد، 2 پسرش را از تحصیل در مدرسه منع کرد و آن‌ها را فرستاد تا در خیابان‌های کابل کار کنند و آدامس بفروشند. شوهرش که فروشنده ارابه دستی بود، در ماه دسامبر 2011 در یک انفجار قوی کشته شد؛ انفجاری که هدف آن شیعیانی بود که برای تجلیل از روز مقدس عاشورا در کابل گردهم آمده بودند.

«مهتا» درحال گدایی در قسمت مرکزی شهر است. وی گفته که معلول نیست اما در شهری که مملو از متکدیان است وی مجبور است اینگونه رفتار کند تا دیده شود.

«سیما» روبروی یک نانوایی بر روی زمین نشسته و منتظر خیرات است. وی همسرش را زمانی که به عنوان یک سرباز در ارتش ملی افغانستان کار می‌کرد، از دست داد.

در ادامه این گزارش آمده است: مریم که خودش در این حمله زخم برداشت، گفت: «من از از زمانی که ازدواج کردم حتی برای یک روز هم شاد نبودم؛ وی با اشاره به اینکه زندگی‌اش پس از مرگ همسر خود به مراتب سخت‌تر و بدتر از گذشته شد، گفت: پس از مرگ همسرم زندگی به مراتب سخت‌تر از گذشته شد و چون قادر به دادن پول کرایه نبودم، موقتاً به یک چادر نقل مکان کردم.

مریم گفت وی هیچ کمکی از طرف حکومت دریافت نمی‌کرده و اصلاً نمی‌دانسته چنین کمکی وجود دارد.

وال‌استریت ژورنال نوشت: فرشته روی تپه‌ای در شرق کابل زندگی می‌کند؛ تپه‌ای که خانه یک گروه اجتماعی منحصر به فرد است. در جریان 2 دهه گذشته، زنان بیوه آنجا گردهم آمده‌ و به یکدیگر کمک کرده‌اند.

«بی بی عایشه» از جمله کهن‌سال‌ترین این گروه است. شوهرش که یکی از مخالفان سرسخت طالبان بود و در اواخر دهه 1990 توسط یک گروه گشت زنی طالبان به ضرب گلوله کشته شد. پس از مرگ وی، بی بی عایشه شروع به کار کردن کرد؛ نخست به عنوان رفتگر و سپس به عنوان کارمند یک کارخانه نساجی.

اما وی به سختی توانست پول کافی برای کرایه کردن یک خانه برای خودش و 5 کودکش جمع آوری کند. یک دهه قبل، وی تصمیم گرفت روی یک تکه زمین بدون مدعی، خانه‌ای بسازد. افراد بیشتری به دنبال وی رفتند. بی بی عایشه که در خانه‌ای که خودش ساخته است، نشسته بود؛ گفت: «من به زنانی که خانه نداشتند گفتم: این‌جا بیایید و برای خود خانه‌ای بسازید؛ خدا به شما کمک خواهد کرد، به کمک افراد دیگر نیاز ندارید.