فرهنگستان زبان و ادب فارسی یار دیرین خود را از دست داد

رصد/ متن پیش رو در سایت تحلیلی "رصد" منتشر شده و انتشار آن به معنی تایید تمام یا بخشی از آن نیست.

زبان و ادبیات فارسی در دوم بهمن ماه ۹۴ یکی از پویاترین و با سابقه‌ترین اساتید خود را از دست داد. استاد ابوالحسن نجفی پیشکسوت زبان و ادبیات فارسی و ترجمه، از اعضای پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی و از بزرگان عرصه‌ ترجمه، زبان‌شناسی، فرهنگ‌نویسی، وزن شعر فارسی، ادبیات تطبیقی و زبان و ادبیات فارسی در روزگار ما و یکی از تأثیرگذارترین افراد نسل خود در شناسایی و تربیت نویسندگان و پژوهشگران بود.

از جمله کتاب‌های ماندگار استاد، کتاب «غلط ننویسیم» بود که در تلاش برای ارائه الگوی صحیح رسم‌الخط فارسی پیوسته می‌کوشید به فارسی زبانان شیوه‌های صحیح نگارشی را گوشزد کند. تلاشی که در دوره معاصر بسیاری برای تداوم آن کوشیده‌اند اما به نظر می‌رسد تغییر مستمر زمین بازی چندان اجازه اثرگذاری را به آنان نمی‌دهد.

اقدامات دیرهنگام، اطلاع‌رسانی ضعیف و به طور خاص غفلت از فضای مجازی باعث شده است تا وضعیت عمومی این روزهای زبان و ادبیات فارسی چندان رضایت‌بخش نباشد
بررسی سیر تاریخی مواجهه زبان و ادب فارسی با فرهنگ‌های بیگانه و اثرپذیری آن پس از انقلاب را شاید بتوان در بررسی سطحی در دو نسل و پس از آن به خوبی مشاهده کرد. اهالی دهه شصت خورشیدی کشاکشی میان «ی» چسبان پایانی یا استفاده از همزه خنجری «ء» داشتند. تلاش برای جایگزینی واژگان فارسی به جای معادل‌های عربی آن نیز عرصه پرتنشی بود. رعایت نیم‌فاصله امر دیگری بود که با ظهور رایانه و نرم افزارهای واژه پرداز اهمیت پیدا می‌کرد.

تا اینجای امر و در آستانه ورود روزافزون مظاهر فناوری، تلاش‌های جمعی فرهنگستان زبان و ادب فارسی و اعضای آن برای دیدبانی زبان و رسم الخط فارسی تا حدود زیادی موثر واقع می‌شود. اما با پایان دهه شصت و پا به عرصه گذاشتن نسل‌های بعدی آن‌ها دیگر تنها مجبور به استفاده از فضاهای رسمی برای بازگویی افکار و دلنوشته‌ها و سایر ارتباطات خود نبودند. هریک می‌توانند وبلاگ، وب‌سایت، نمایه، شناسه و یا به تازگی کانالی داشته باشند و نه تنها هرآنچه دل تنگشان می‌خواهد که به هر طریقی نیز آن را بیان کنند. گاه با استفاده از کلمات و جملات و گاه با استفاده از تصاویر و استیکرها.

با فراگیر شدن شبکه‌های اجتماعی نیاز به راهکارهای بیشتری برای محافظت از رسم‌الخط و ادبیات فارسی به عنوان پشتوانه تمدنی خود هستیم
البته چنین روندی تنها برای زبان فارسی در حال وقوع نیست و افزایش روزافزون استفاده از شبکه‌های مجازی و ضرورت اختصار و ایجاز در آن‌ها تا حدی پیش می‌رود که آکسفورد (بخوانید فرهنگستان زبان و ادب انگلیسی) واژه سال خود را نه تنها یک واژه که یک صورتک خندان انتخاب می‌کند. روندی که نشان‌دهنده تلاش مستمر اهالی یک زبان برای به روز رسانی پیوسته زبان خود با تغییرات روز است. بدون‌شک در اختیار داشتن فناوری‌ها و مبدا تولید بودن به جای مقصد مصرف نیز تاثیر بسزایی در توانمندی آنان برای جایگزینی و بازتولید زبانی دارد، اما زبان به عنوان یک موجود زنده در طول زمان‌های مختلف توانسته و می‌تواند خود را با همگام با تغییرات احیا کند.

فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی در طول سال‌ها اقدام به تولید واژگان جایگزین برای واژگان وارداتی می‌نماید اما اقدامات دیرهنگام، اطلاع‌رسانی ضعیف و به طور خاص غفلت از فضای مجازی باعث شده است تا وضعیت عمومی این روزهای زبان و ادبیات فارسی چندان رضایت‌بخش نباشد. فضای مجازی به ویژه این روزها از حوزه اثرپذیر در حال تبدیل شدن به حوزه اثرگذار است و شاید خیلی دور نباشد که لطیفه‌های مجازی درباره اشتباه‌های مشهود رسم‌الخط کاربران در مکاتبات رسمی و داخلی نمود مشهودتری به خود ببینند. در حافظه تاریخی زبان و ادبیات فارسی اقدام شبکه‌های تلفن همراه برای تغییر تعرفه پیامک‌های لاتین و فارسی به سود فارسی را کاربران به یاد دارند. اقدامی زیربنایی که اگرچه با محدودیت کاراکترهای فارسی در ابتدا با اقبال کمی مواجه شد اما توانست دست‌کم نگرانی فزاینده از رشد فارسیگلیسی نویسی را مهار کند. اما این اقدام کافی نبود و امروز با فراگیر شدن شبکه‌های اجتماعی نیاز به راهکارهای بیشتری برای محافظت از رسم‌الخط و ادبیات فارسی به عنوان پشتوانه تمدنی خود هستیم. به خاطر داشته باشیم سستی و کژتابی‌های زبان فارسی تنها به فلات ایران محدود نخواهد ماند و کشورهای فارسی زبان را نیز تحت تاثیر خود قرار می‌دهد.



*عادل نجفی




منبع: رصد