نقد و بررسی کتاب «مردم در سیاست ایران»

این نشست با حضور «علیرضا ازغندی» استاد گروه علوم سیاسی دانشگاه شهید بهشتی، «حسین آبادیان» استاد گروه تاریخ دانشگاه امام خمینی(ره) قزوین و «بهرنگ رجبی» مترجم کتاب در پنجم آذر 1394 هجری خورشیدی در خانه اندیشمندان علوم انسانی در تهران برپا شد.
** ترجمه برای عامه مردم
بهرنگ رجبی در شروع این نشست با اشاره به علاقه شخصی خود به ترجمه کتاب های تاریخی، گفت: نقد هایی که در طول 2 ماه گذشته در مورد کتاب مردم در سیاست ایران منتشر شده است، بیشتر بر این امر تکیه دارد که ترجمه این کتاب شبیه ترجمه معمول کتاب های دیگر تاریخی و جامعه شناسی نیست. دلیل این امر این است که من به دلیل واکنش دادن به ترجمه فعلی فراگیر در حوزه علوم انسانی، به ترجمه کتاب های تاریخ روی آوردم.
زیرا این امر دارای یک زبان مشخص و سنت خاصی است که از دوره قاجار شروع شده و تنها طبقه روشنفکر، قادر به درک آن بوده اند و اندیشه و دانش را به طبقه خاصی محدود می کند. از این رو با ترجمه کتاب مردم در سیاست ایران سعی شد تا مسائل تاریخی برای عامه مردم قابل فهم شود و مردم عادی را با آگاهی های تازه آشنا کند. هدف آن است که این ترجمه برای مردمی که تاریخ را تغییر می دهند یعنی همان عامه، قابل درک باشد.
وی در ادامه بیان کرد: در پایان حکومت قاجار و سال های نخست حکومت پهلوی، در ترجمه سبک تازه ای به وجود آمد که شروع به واژه سازی و به نوعی جعل یک زبان ویژه برای متن های علوم انسانی کرد. جعل زبان در ترجمه علوم انسانی در غرب وجود نداشت و در ایران هم پیشینه ای نداشت اما در دوره قاجار شکل گرفت و عنوان منشیان قاجاری را بر آن می گذارم که بعدها نوادگان آنها عهده دار این سبک می شوند. آنها در حقیقت یک نوع زبان بازی ایجاد کردند که امتداد آن به کتاب «فرهنگ علوم انسانی» داریوش عاشوری می رسد و سرشار از واژه های مشخص و معادل سازی کلمه های طبیعی است که مردم عادی با آنها صحبت می کنند. دلیل آن هم این بود که مردم بیشتری می توانند مطالب آنها را بخوانند، این گروه می خواهند خود را از جامعه متمایز کنند و برای این تمایز به جعل زبان پناه می برند.
**نداشتن یک هویت مستقل
علیرضا ازغندی در ادامه درباره کتاب مردم در سیاست ایران اظهار داشت: این کتاب یک تالیف نیست بلکه مجموعه ای از مقاله هایی محسوب می شود که سال ها پیش چاپ شده است و موضوع تازه ای برای طبقه روشنفکر و دانشگاهی ندارد. هر چند مترجم بیان کرد که کتاب حاضر برای عامه مردم ترجمه شده است اما نباید از نظر دور داشت که شخصیت ها و مسائلی که «یرواند آبراهامیان» نویسنده کتاب به آن پرداخته، ارتباطی به طبقه پایین جامعه ندارد و برای آنها نوشته نشده بلکه وی به عنوان یک استاد دانشگاه آن را برای دانشجویان نگاشته است.
کتاب حاضر در مقدمه، هیچ گونه معرفی از نویسنده ارائه نداده و خواننده باید پیش از خواندن کتاب با چگونگی اندیشه و تاریخ نگاری نویسنده آشنا باشد. در مورد مقاله های کتاب حاضر باید گفت که هیچ گونه اطلاعاتی در ارتباط با سال و محل چاپ این مقاله ها در کتاب بیان نشده است.
**تحلیل نادرست از انقلاب اسلامی ایران
عضو هیات علمی گروه علوم سیاسی دانشگاه شهید بهشتی با اشاره به کتاب های «یرواند آبراهامیان» در زمینه تاریخ ایران، تصریح کرد: این نویسنده در نوشته های خود بر این عقیده است که انقلاب ایران به این دلیل اتفاق افتاد که در حکومت پهلوی توسعه سیاسی به موازات توسعه اقتصادی پیش نرفت. این اندیشه، تجلی تفکرهای استادان علوم اجتماعی دهه 60 و 70 میلادی در آمریکا است. بنابراین مشکل این دیدگاه، خود کشورهای اروپایی و آمریکایی هستند زیرا آنان به موازات هم رشد و توسعه پیدا کرده و به این مرحله رسیده اند اما برخلاف نویسنده کتاب حاضر باید گفت که اگر آن توسعه مورد نظر وی در ایران رخ می داد باز هم انقلاب به وقوع می پیوست، زیرا الگوها در ایران با کشورهای اروپایی و آمریکایی تفاوت دارد و انباشت سرمایه در آن جوامع بر پایه نیروی کار بوده درحالی که در ایران این انباشت سرمایه متکی به منابع خدادادی است.
علیرضا ازغندی در ادامه گفت: دلیل این که کتاب از یک مقدمه شایسته برخوردار نیست این امر است که بسیار عجولانه منتشر و وارد بازار شده که البته خوب بود این نقص ها در چاپ های بعدی اثر برطرف شود و مطلب مهم تر این است که علت ذکر نکردن شناسنامه مقاله و زمان دقیق نگارش آن چیست. مطلب بعدی محتوای اثر است، گنجاندن چهار مقاله و یک سخنرانی در این کتاب، چندان حساب شده و درست نیست. به ویژه این که 2 مقاله آن با عنوان کتاب هم خوانی ندارد؛ مقاله چهارم و مقاله پنجم (سخنرانی یرواند آبراهامیان) درباره حزب توده است که حرف تازه ای در آن مشاهده نمی شود و این که به نظر بنده اگر عنوان کتاب «مطالعه حزب توده» یا «چگونگی فعالیت حزب توده» می گذاشتیم، چندان توفیری نداشت.
**نبود نوآوری و توجه نداشتن به مسائل مهم تاریخی
عضو هیات علمی گروه علوم سیاسی دانشگاه شهید بهشتی در ارتباط با نبود نوآوری در کتاب حاضر، بیان کرد: یرواند آبراهامیان در این اثر که مقاله های آن سال ها پیش به نگارش درآمده، سخن تازه ای ندارد. بهتر بود مولف مقاله ای درباره ی این کتاب یا مقاله های آن می نوشت و نظرها و نکته های تازه ای را به آن اضافه می کرد. برای نمونه در مقاله ای که درباره مشروطه است باید بگویم صد سال پس از این رویداد و با وجود آثار بسیاری که در این رابطه تالیف شده، در حال حاضر سخن تازه ای وجود ندارد. حال این که در این مقاله ها که سال ها پیش به نگارش درآمده و از برخی منابع تازه نیز استفاده نشده، چه حرف تازه ای می تواند برای مخاطب داشته باشد.
همچنین باید بیان کرد که نویسنده در مقاله های خود در مورد انقلاب مشروطه و انقلاب اسلامی به عنوان یک جامعه شناس از پایین به بالا نگاه می کند اما هنگامی که در پی تحلیل این ارتباط است دچار اشتباه شده و این ارتباط قطع می شود در صورتی که دستگاه قدرت و حکومت در تحول به وجود آمده نقش دارد.
علیرضا ازغندی در پایان گفت: یرواند آبراهامیان عواملی که باعث به وجود آمدن انقلاب مشروطه شده است، مطرح می کند اما به تمام آنها اشاره نمی کند. زیرا نباید فراموش کرد که هر عاملی سبب به وجود آمدن یک اتفاق نمی شود. نویسنده به سازمان یافتگی «مهاجرت صغری و کبری» که در به وجود آمدن انقلاب مشروطه هم نقش داشت، توجه چندانی نمی کند. اگر چه وی در مقاله های خود به صورت صریح نمی گوید که انقلاب مشروطه و انقلاب اسلامی را «نهضت» تلقی کرده یا آنها را انقلاب می داند.
** تکرار مطالب کتاب و آشنا نبودن مترجم با زبان متن
حسین آبادیان درباره مطالب کتاب مردم در سیاست ایران بیان کرد: این اثر هویت یک کتاب را دارا نیست و از پنج مقاله تشکیل شده که مقاله نخست آن بیش از 45 سال پیش منتشر شده است و می توان دریافت که در زمان نگارش آن منابع مشروطیت ایران بسیار اندک بوده است. مقاله ای که مترجم در صفحه های نخست کتاب قرار داده هیچ سخن تازه ای نه تنها برای خواننده فارسی زبان، بلکه برای خواننده آمریکایی ندارد.
وی در ادامه گفت: سه مقاله نخست از لحاظ موضوع بسیار با هم، هم پوشانی دارند و با حذف مقاله نخست لطمه ای به اصل کتاب وارد نمی شود زیرا مطلب «نقش جمعیت های مردمی در انقلاب مشروطه ایران» به صورت کامل در مقاله «نقش جمعیت های مردمی در سیاست ایران؛ 1332-1285» تکرار شده است. این پنج مقاله در کنار هم قرار داده شده، اما این که «نقش جمعیت های مردمی در انقلاب مشروطیت» و ارتباط آن با فرقه دموکرات و نقش شکل گیری پرولتاریا در ایران چیست؟ برای خواننده قابل فهم نیست.
عضو هیات علمی گروه تاریخ دانشگاه امام خمینی(ره) قزوین درباره آشنایی مترجم با زبان اثر، بیان داشت: موضوعی که در آن تردیدی وجود ندارد این است که مترجم باید با سبک، کلید واژه ها و موضوع مورد ترجمه آشنایی باشد؛ یعنی مترجم باید علاوه بر تسلط کامل به زبان فارسی به موضوع نیز اشراف داشته باشد اما در ترجمه کتاب مردم در سیاست ایران دیده می شود که بهرنگ رجبی به زبان متن آشنا نیست و اشتباه های تاریخی فراوانی از او سر زده است.
وی سبک ادبی اثر را رعایت نکرده، هر چند مترجم معتقد بوده که این اثر برای عوام نوشته شده اما باید گفت منظور شما از عوام به طور دقیق کدام گروه است؟ در توضیح این سخن بهرنگ رجبی باید بگویم هر مولفی دایره واژه های خاص خود را دارا است و نیاز نیست برای این که همه یک مطلب را درک کنند، زبان آن نگارنده را تنزل داد. هر علمی برای خودش یک اشرافیتی دارد که باید آن اشرافیت حفظ شود؛ زیرا هر علمی خوانندگان خود را دارا است و نیازی نیست که آن علم تا عوام جامعه تنزل پیدا کند.
**تاکید بر توده مردم
حسین آبادیان درباره نقش توده مردم در نوشته های یرواند آبراهامیان، تصریح کرد: مقاله های این کتاب به ویژه آنهایی که قبل از 1357 خورشیدی به نگارش درآمده، از جنبش های چپ آمریکای لاتین تاثیر گرفته است که نه تنها یرواند آبراهامیان بلکه بسیاری از روشنفکران آن زمان از آن اندیشه ها اثر گرفته اند.
بنابراین تاکید مولف در این اثر بر نقش توده های مردم یا همان طور که مترجم اشاره کرد، جمعیت در تحولات اجتماعی ایران، است. به نظر بنده این یکی از آفت های تاریخ معاصر ایران بوده و جای هیچ افتخاری ندارد. ماجراهایی که در آن توده ها جمع می شوند و به حرم حضرت عبدالعظیم(مهاجرت صغری در مشروطه) یا سفارت انگلیس و قم (مهاجرت کبری) می روند و سردمداران را مجبور می کنند به خواسته های آنها تن دهند، یکی از بزرگترین آسیب های تحول های تاریخ اجتماعی معاصر است. زیرا در این مواقع عوام سیاست مداران را پشت سر خود کشیده و آنها هم مجبور شده اند در برابر اراده توده مردم آن چیزی را بیان کنند که توده با آن موافق بوده اند و در بیشتر موارد سیاست مداران به وعده هایی که می دهند، عمل نمی کنند. سیاست مداران نگاه می کنند، ببینند مردم چه می خواهند، بنابراین سخنی را بیان می کنند که مردم می پذیرند. در عین حال توده های مردم که به خیابان ها می ریزند بعد از مدتی از سیاست مداران پی گیری وعده ها را از مسئولان نمی کنند و هیچ حساب و کتابی در میان نیست.
عضو هیات علمی گروه تاریخ دانشگاه امام خمینی(ره) قزوین در ادامه بیان داشت: یرواند آبراهامیان اشاره فراوانی به نقش جمعیت ها در تحول های اجتماعی تاریخ معاصر ایران کرده است اما بیشتر به نقش مثبت این جمعیت ها تاکید دارد و این که توده مردم به خیابان ها هجوم آوردند و خواستار تغییر در جامعه شوند همیشه به عنوان یک امر مثبت نمی توان به آن نگاه کرد.
برخلاف گفته نویسنده کتاب حاضر بسیاری از شخصیت هایی که در انقلاب مشروطه ایران حضور داشتند افراد سبک سر بودند؛ بنابراین باید گفت که یرواند آبراهامیان در کتاب مردم در سیاست ایران میان مردم و جنبش افراد جاهل تفکیکی قائل نشده است. وی در این کتاب در مورد جمهوری خواهی رضاخان به این امر اشاره نکرده است که سردمداران جمهوری خواهی چه افرادی بودند. در مورد این مساله باید گفت که سردمداران جمهوری خواهی قزاق ها بودند که توده مردم را پشت سر خود می کشیدند و هنگاهی که با مخالفت روبرو شدند خیلی زود شعار تغییر سلطنت را سر دادند.
**استفاده نکردن صحیح واژه ها
حسین آبادیان در ارتباط با استفاده یرواند آبراهامیان از بعضی اصطلاح ها در متن کتاب حاضر، گفت: از دیگر ایرادهایی که بر کتاب مردم در سیاست ایران وارد است این که یرواند آبراهامیان در به کار بردن واژه ها بی مبالاتی انجام داده و معنای آنها به صورت دقیق روشن نیست. برای نمونه در کتاب آورده شده «در سال 1296خورشیدی دیگر سلطنت طلب ها جداً مشروطه خواهان را به مبارزه طلبیده بودند» که این جمله قابل فهم نبوده است. زیرا مشروطه خواه ها طرفدار سلطنت مشروطه بودند. بنابراین هیچ گاه میان مشروطه خواه ها و سلطنت طلب ها تعارضی به این شکل که نویسنده بیان کرده وجود نداشته است.
عضو هیات علمی گروه تاریخ دانشگاه امام خمینی(ره) قزوین، تصریح کرد: نویسنده کتاب مردم در سیاست ایران در بسیاری از موارد به صورت گذار از کنار مسائل تاریخی عبور کرده است. برای مثال از زمان جمهوری خواهی رضا خان تا تغییر سلطنت از قاجار به پهلوی، 2 سال طول کشیده که وی این مدت را در یک جمله و به صورت خلاصه نوشته است.
پس از پایان سخنان علیرضا ازغندی و حسین آبادیان جلسه به صورت پرسش و پاسخ ادامه پیدا کرد.
*گروه اطلاع رسانی
پژوهشم**9370**9131

انتهای پیام /*

ویدیو مرتبط :
نقد و بررسی کتاب دین رسانه و کودک2