نگاهی به مفصل‌ترین کتاب درباره تاریخ و جغرافیای خلیج تا ابد فارس

به گزارش خبرنگار کتاب و ادبیات خبرگزاری فارس، اثر حاضر ترجمۀ بخشی از  کتاب مشهور «راهنمای خلیج فارس» با عنوان  Gazetteer of the Persian Gulf, Oman, and Central Arabia اثر جان گوردون لوریمر است. این کتاب را می­‌توان مفصل­‌ترین متن دربارۀ تاریخ و جغرافیای خلیج فارس (سواحل جنوبی ایران، قسمتی از عراق، کشور عمان و شبه­ جزیره عربستان) دانست که در حدود یک صد سال پیش نوشته شده است. چنانکه از محتوای کتاب برمی‌آید مطالب آن در سال‌های 1904ـ1907م / 1282ـ 1285ﻫ.ش / 1322ـ1325ﻫ.ق تألیف و تنظیم شده، اما بیشتر مواد آن از تحقیقات و مطالعات مأموران انگلیسی در نیمه دوم قرن نوزدهم که از جانب حکومت هند مأمور خلیج فارس و نواحی پیرامون آن بوده‌اند، فراهم آمده است. اصل کتاب در شش جلد (دو جلد در مسائل جغرافیایی و چهار جلد مطالب تاریخی) تدوین شده است.

هرچند کتاب لوریمر بیانگر دیدگاه امپراتوری مستعمراتی بریتانیاست لیکن اطلاعات فراوانی از مناطق جغرافیایی خلیج فارس، اعم از مسائل آب و هوایی، ارضی، ‌انسانی، اقتصادی،‌ ارتباطی، ‌آمار در آن ثبت شده است که شرایط صدسال پیش این مناطق را نشان می­‌دهد. علاوه بر توصیف شرایط جغرافیایی و آب و هوایی مناطقی که موضوع کتاب هستند، تمام آبادی­‌های موجود در آن زمان در این مناطق به صورت مدخل­هایی مستقل معرفی شده­‌اند. بسیاری از آبادی‌هایی که در این کتاب نام‌برده شده ممکن است تغییر نام داده یا ازنظر اداری دچار دگرگونی شده باشند یا شرایط جمعیتی و اقتصادی آن‌ها دیگر وجود نداشته باشد. در این کتاب حتی آمار گوسفند و بز و نخل هر آبادی به دقت ذکر شده ویا جمیعت نواحی بر اساس نفرات یا تعداد خانوار (با میانگین هر خانواده پنج نفر) ارائه شده و نیز فاصلة آبادی‌ها و جهات جغرافیایی آن‌ها تعیین شده است. درواقع به مانند دائره­‌المعارفی غنی و پرمطلب اطلاعاتی از مسائل جغرافیایی و تاریخی در اختیار محققان می‌گذارد.

مؤلف کتاب، جان گوردون لوریمر، متولد 14ژوئن 1870م است. او عضو دفتر خدمات کشوری هند بود و از 9 دسامبر 1913م مقام سرپرست سیاسی و سرکنسول بریتانیا در بوشهر را بر عهده داشت. لوریمر در هشتم فوریه 1914م هنگامی که مشغول پاک کردن اسلحة کمری خود بود کشته شد.

تا کنون قسمت­‌هایی از هر دو بخش تاریخ و جغرافیای لوریمر به فارسی ترجمه و منتشر شده است اما به دلیل گستردگی و فراوانی مطالب، ترجمۀ کامل آن، حتی بخش­‌های مربوط به ایران، تنها با کاری جمعی میسر است، از همین رو شاهد ترجمۀ قسمت­‌هایی از این کتاب عظیم بوده­‌ایم.

ترجمۀ حاضر از کتاب جغرافیایی لوریمر تقریباً منطبق با استان کنونی بوشهر است. در ترجمه حاضر به طور مشخص این مناطق معرفی شده­‌اند: شهر و شبه­ جزیرۀ بوشهر، دشتستان، مزارعی، زیراه، شبانکاره، لیراوی،  دیلم، حیات داود، رود حله، خارگ، انگالی، تنگستان، دشتی و شیبکوه. مترجم دانشمند کتاب، دکتر عبدالرسول خیراندیش که خود زادۀ برازجان، از شهرهای استان بوشهر است، به دلیل تسلط و اِشرافی که بر تاریخ و جغرافیای جنوب کشور، به ویژه استان­های بوشهر و فارس دارد، در تعیین محدودۀ جغرافیایی و شیوۀ تنظیم کتاب برای خوانندة ایرانی آگاهانه عمل کرده است.

تحقیقات میدانی دکتر خیراندیش و آگاهی و دانش ایشان بر تاریخ و جغرافیای استان بوشهر سبب شده است افزون بر ترجمۀ یک منبع دست اول در زمینۀ جغرافیای تاریخی این استان، انبوهی اطلاعات علمی و توضیحات روشنگر در دیباچه و مقدمه و تعلیقات و پاورقی­ها­ی کتاب در اختیار خواننده قرار دهد. او کتاب را به معلمانش در دبیرستان فردوسی برازجان تقدیم نموده و نام تمام آنها را ذکر کرده است.

مترجم در مورد طرح ترجمۀ کتاب لوریمر، علت گزینش بخشی از کتاب اصلی برای ترجمه و وجه انتخاب عنوان «سواحل خلیج فارس» برای کتاب نوشته است:

«کتاب Gazetteer دربردارندۀ مطالب تاریخی و جغرافیایی دربارۀ سراسر سواحل جنوبی ایران، قسمتی از عراق، کشور عمان و نیز شبه­ جزیره عربستان است. ترجمه و توضیح و تنظیم تمامی آن به صورتی علمی، فقط با یک فعالیت جمعی امکان­پذیر خواهد بود. به همین جهت در یک اقدام فردی، هرکس فقط قسمتی از آن را بر اساس علاقه‌مندی و نیاز می­‌تواند ارائه نماید.

نگارنده نیز به دلیل علاقه‌مندی و تناسب با فرصتی که داشته­، ترجمۀ مباحث جغرافیایی سواحل ایرانی خلیج فارس، از خوزستان تا بلوچستان را که امروزه در استان­های خوزستان، بوشهر، هرمزگان و سیستان و بلوچستان قرار گرفته­‌اند، در برنامۀ کاری خود داشته و مایل بوده آن را در قالب پنج کتاب ارائه کند.

این پنج کتاب بر اساس شرایط جغرافیای طبیعی تقسیم­بندی شده بود. از جمله یک جلد دربارۀ دشت ساحلی شمال خلیج فارس، یک جلد دربارۀ منطقۀ شیبکوه و... . از این طرح فقط قسمت دشت ساحلی که شامل دشتستان، بوشهر، تنگستان، دشتی، لیراوی، حیات­داود، انگالی و مناطق متصل به آنها است در این جلد عرضه شده است.

مولف می‌گوید: چون الویت­‌های تألیفی دیگری دارم، برای آنکه مطالب کامل شود و کتاب با جغرافیای استان کنونی بوشهر منطبق گردد، مبحث شیبکوه را به صورت یک مطلب تکمیلی و گزارش ترجمه آورده­‌ام. به همین جهت به جای «دشت ساحلی شمال خلیج فارس»، عنوان «سواحل خلیج فارس» را برگزیدم».

از جمله ویژگی­‌ها و وجوه تمایز کتاب به این نکات می­‌توان اشاره کرد:

* تنظیم دو فهرست مطالب؛ نخست «فهرست اجمالی مطالب»، شامل فصول اصلی کتاب، منطبق با مناطق و نواحی اصلی؛ دوم «فهرست تفصیلی مطالب» شامل تمام عناوین جزئی و اسامی آبادی­ها که مدخل­ های کتاب را تشکیل می­‌دهند.

* «دیباچه» به قلم مترجم، توضیحاتی است که خواننده را با کارِ انجام شده در این ترجمه آشنا می­‌سازد، از جمله ترتیب انتخاب و تنظیم مدخل­‌ها، شیوۀ تبدیل مدخل­‌ها از جدول در متن اصلی به متن در ترجمۀ حاضر، شیوۀ آوانگاری اسامی، نحوۀ استفاده از واحدهای زمانی و مقیاس­‌ها، شیوۀ اشاره به جهت­‌های جغرافیایی، و سرانجام علل انتخاب بخشی از کتاب Gazetteer برای ترجمه .

* «مقدمه»، توضیح و تحلیل مترجم در مورد چگونگی شکل­‌گیری کتاب Gazetteer است که علاوه بر اطلاعات جامع در مورد کتاب، تحلیلی تاریخی در مورد نویسنده و کتاب اصلی است.

* پاورقی­‌های فراوان که حاصل سال­ها مطالعه مستمر و طولانی، مشاهدات میدانی و مسافرت­‌های شخصی و مکررِ مترجم به صفحات جنوبی کشور بوده نزدیک به یک سوم حجم کتاب را تشکیل می­‌دهد.

* استفاده از منابع دست اول هم عصر با تألیف، در کنار گردآوری اطلاعات میدانی از مطلعان و محققان محلی در معرفی مکان­ها و آوانگاری و وجه تسمیه آنها؛

* استخراج مدخل­‌های پراکنده از منبع اصلی و تنظیم به شیوه­ای متفاوت به گونه­‌ای که برای خواننده امروزی به سهولت قابل استفاده باشد.

* نقد و اصلاح بسیاری از اطلاعات نادرست منبع اصلی، به استناد منابع دست اول و اطلاعات محلی.

نقد و تحلیلی عالمانه و متکی بر نگرش و درک ایرانی نسبت به موضوع بر کتاب لوریمر در پایان کتاب تحت عنوان «سخن پایانی مترجم».

* تعلیقاتی روشنگر و علمی درمورد تعدادی اصطلاحات تاریخی و سیاسی و جغرافیایی، اسامی مکان­‌ها و برخی پیچیدگی­‌های متن

اصلی که هرکدام در حکم مقاله­‌ای مختصر است. به دلیل ارزش علمی مطالب این قسمت، فهرست تعلیقات در اینجا ذکر می شود:

«فرمانفرما/حکمران/ حکومت/ نایب حکومت»، «رو/ رود/ جریان / دره / شور/ مسیله/ مشیله»، « زیراه/ چاه کوتاه»، « خان/ شیخ»، «نام‌های مزدوج جغرافیایی»، «خان/ ضابط/ مالک/ مباشر/ رئیس/ کدخدا»، «ایرانی اصیل/ ایرانی»، «خائیز»، «بلوک/ پشتکوه/ ارم / بوشکان»، «سنا/ شنبه»، «جم و ریز»، «ساحل»، «خلیج و خور»، «خشم»، «بنه»، «خشت»،‌ »بهبهان و دهدشت»، «کازرون و دوان»، «بحرینی­ها»، «رودخانۀ موند» و «گله­دار». 

نمایه مفصل اسامی، فهرست منابع مورد استفاده مترجم و تصاویر نمونه از متن اصلی صفحات پایانی کتاب را تشکیل می­‌دهند.

این کتاب در قطع وزیری، 270 صفحه، با قیمت 20 هزار تومان، در آبان ماه 1394، از سوی انتشارات آبادبوم، ناشر تخصصی پژوهش­‌های تاریخی، روانۀ بازار کتاب شده است.

نشانی و تلفن انتشارات: تهران، بلوار کشاورز، بین کارگر و جمال­زاده، پلاک 340، واحد9 است. علاقه‌مندان به تهیه کتاب می‌توانند به اینجا مراجعه کنند.

انتهای پیام/

 

 

 

 

 

 

http://fna.ir/7P5T1Q

ویدیو مرتبط :
خلیج تا ابد فارس