تفریح و سرگرمی اسلامی در گفتگو با حجت‌الاسلام طباطبایی

حجت الاسلام سید مهدی طباطبایی در گفتگو با خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم بر لزوم استفاده بهینه از تعطیلات نوروزی تأکید کرد و گفت: تعطیلات نوروز که برای بسیاری از مردم فرصتی برای تفریح و سرگرمی است، اما باید طوری تفریح کرد که هم خود فرد خوشش بیاید و هم خدا. می‌شود سینما بروید، سفر کنید، با بچه‌ها بازی کنید یا اینکه در خانه بمانید و با سرگرمی‌های خانگی خوش بگذرانید. البته خط قرمزهای تفریح را هم نباید نادیده گرفت، چون اگر همین سرگرمی‌ها در تعطیلات نوروز هم به‌جای سود، ضرر داشته باشد باید از آنها پرهیز کرد.

تسنیم: تفریح کردن یکی از برنامه‌های ثابت خانواده‌ها در تعطیلات نوروز است و هر کسی به‌شیوه‌ای به این کار مشغول می‌شود. اما پرسش اول ما این است که چرا تفریح کنیم و آیا در روایت‌های اسلامی در این باره توصیه و تذکری داده شده است؟
در مجموع باید اشاره کرد که تفریح سالم یکی از عواملی است که سلامت هر کسی را تأمین می‌کند. در روایت‌های امامان معصوم علیهم السلام هم به این موضوع اشاره شده است، به‌عنوان مثال پیامبر اکرم(ص) فرموده‌اند: «آدم خردمند اوقات روزانه‌اش را به چهار بخش تقسیم می‌کند، از جمله اینکه یک بخش از آن را برای بهره‌جویی از حلال قرار می‌دهد و این بخش، قسمت‌های دیگر را تقویت می‌کند و مایه آرامش و آسایش قلب می‌شود». امام جعفر صادق(ع) هم فرموده‌اند: «هر مسلمان دانا، باید فرصت‌های زندگی خود را بر سه بخش تقسیم کند، به این ترتیب که بخشی از آن را برای کار و کسب درآمد صرف کرده و بخش دیگری را به جمع‌آوری توشه و زاد برای آخرت بپردازد. بخش سوم زندگی او هم باید به تفریح‌های سالمی که از رفتار حرام در آن خبری نیست، سپری شود و پرداختن به این بخش سوم (تفریحات)، کمکی برای این فرد مؤمن خواهد بود که آن دو بخش اول را با کیفیتی بهتر انجام دهد».

تسنیم: بنابراین هدف از تفریح، تأمین سلامت و تجدید نیرو برای جمع‌کردن توشه دنیا و آخرت است، درست است؟
بله. تعطیلات نوروز فرصت خوبی برای تجدید قواست تا مردم بعد از این روزها، با انرژی بیشتری مشغول کار و کسب شوند. در عین حال با در نظر گرفتن انواع تفریح‌های سالم و ناسالم که اسلام معرفی کرده است، این نتیجه به دست می‌آید که بهتر است تفریح برای رسیدن به سودی غیر از سرگرم شدن انجام شود.

تسنیم: بسیاری از افراد در تعطیلات نوروزی به مسافرت می‌روند. اما عده‌ای از خانواده‌ها هم ماندن در منزل را ترجیح می‌دهند. آیا در اسلام درباره تفریحات خانگی هم توصیه‌ای شده است؟
همین‌طور است. لازم نیست که برای سرگرم شدن در تعطیلات نوروز حتماً برنامه‌ای برای گشت و گذار در مکان‌های تفریحی داشته باشیم. بعضی تفریح‌ها در محیط خانه هم قابل اجرا هستند و هر کسی بر اساس علاقه‌های خودش می‌تواند به‌شکل و سبک خاصی تفریح کند و سرگرم شود. در عین حال تفریح هم در بعضی موارد زنانه و مردانه دارد. بعضی از تفریح‌ها بیشتر با سلیقه و لطافت خانم‌ها سازگار هستند و بعضی سرگرمی‌ها با روحیات و خلق و خوی آقایان تناسب دارد، مثلاً هنرهای دستی یک تفریح پیشنهادی برای خانم‌ها در تعطیلات نوروز است. یکی از این هنرها که در دین اسلام هم به آن توصیه شده، هنر ریسندگی است، همان‌طور که پیغمبر اکرم(ص) هم در این باره فرموده‌اند: «بهترین سرگرمی زن، ریسندگی است.» البته ریسندگی در دوران زندگی پیامبر اکرم(ص) نمونه‌ای از تفریح و یا کار خوب برای خانم‌ها بود، اما امروزه خیاطی، گل‌دوزی و قلاب‌بافی را می‌شود به‌عنوان تفریح در خانه به خانم‌ها پیشنهاد کرد.

تسنیم: عده‌ای از افراد هم شوخی و خنده را تفریح خود می‌دانند، هرچند که این کار هم حتماً خطوط قرمز خودش را دارد که نباید از آن خارج شد، اما آیا شوخی و خنده هم تفریح محسوب می‌شود؟
بله. شوخی و خنده هم تفریح انسان است چون آدمی که مدام کار کند، به‌مرور زمان بدنش خشک و خسته می‌شود. چنین آدمی باید با ورزش و نرمش بدنش را نرم کند تا بتواند به کارهایش ادامه بدهد. دین هم با شوخی و تفریح نرم و قابل درک می‌شود. دینی که با شوخی و تفریح همراه نباشد، دین نیست و مورد قبول آدمها قرار نمی‌گیرد. این‌طور است که پیامبر اسلام(ص) فرمودند: «تفریح و بازی کنید، چون من خوش ندارم که در دین شما خشونت و سختی دیده شود.» البته در این میان مناسب است خانواده‌ها در این ایام به تندرستی هم توجه داشته باشند.

تسنیم: ورزش‌کردن نوعی تفریح محسوب می‌شود؟
همین‌طور است. اسب‌سواری، تیراندازی و شنا از ورزش‌هایی است که هم به‌عنوان تفریح و هم به‌عنوان ورزش حرفه‌ای توصیه شده است. در کتاب کنز العمال به‌نقل از رسول خدا(ص) آمده است: «بهترین سرگرمی مرد مؤمن شناست.» روایت دیگری هم از آن حضرت نقل شده مبنی بر اینکه: «دوست داشتنی‌ترین سرگرمی نزد خدای تعالی اسب‌سواری و تیراندازی است.» البته این ورزش‌ها از لحاظ هزینه با هم تفاوت دارند، به‌عنوان مثال اسب‌سواری ورزش نسبتاً گرانی است، و تیراندازی هم ورزشی است که باید آن را در باشگاه‌های مخصوصی یاد گرفت. البته اگر قرار است خانواده‌ها برای تفریح به پارک‌های جنگلی یا کنار دریا می‌روند، شکار تفریحی را به‌کلی فراموش کنند.

شنا هم ورزش و تفریح خوبی برای روزهای عید است و استخرها یکی از پرمخاطب‌ترین مکان‌ها در این روزها هستند. هزینه زیادی ندارد و برای سلامتی بدن هم مفید است. در عین حال یکی دیگر از ورزش‌ها که به‌طور تفریحی هم قابل اجراست و در بین ایرانی‌ها طرفدارهای زیادی دارد، ورزش کشتی است. در روایت‌ها نقل شده که پیامبر اکرم(ص) دیگران را به ورزش توصیه می‌کرد. در جلد 103 کتاب بحار الانوار هم نوشته شده: یک شب رسول خدا(ص) به خانه دخترش، حضرت فاطمه زهرا(س)، رفت و حسن و حسین علیهما السلام را که آن زمان کودک بودند، به کشتی گرفتن تشویق کرد. آن دو بزرگوار هم برخاستند و با هم کشتی گرفتند.

تسنیم: این نوع تفریح برای بچه‌ها هم مناسب است. اما آیا درباره تفریح خردسالان و نوجوانان هم توصیه ویژه‌ای در اسلام وجود دارد؟
روشهای زیادی برای پر کردن تعطیلات نوروزی وجود دارد؛ از مهمانی و دیدار با دوستان و اقوام گرفته تا سفرهای گروهی و گشت و گذار در طبیعت. روایت‌های اسلامی برای هر گروه سنی، شیوه‌ای برای تفریح تعیین کرده است. در این میان، یکی از تفریح‌های کودکان و نوجوانان، بازی کردن است. ابورافع، یکی از دوستداران امام حسن(ع)، ماجرایی را تعریف کرده: «من و حسن‌بن علی علیهما السلام در کودکی با هم سنگ‌بازی می‌کردیم. هروقت سنگهایم به سنگهایش می‌خورد، می‌گفتم باید مرا بر پشت خود سوار کنی».

درمجموع بازی‌های دوران کودکی همه‌اش باعث شادی و نشاط است. هیچ اشکالی هم ندارد اگر بزرگترها در بازی بچه‌ها وارد شده و در شادی آنها شریک شوند، چون پیامبر اسلام(ص) هم در بازی نوه‌های خود، امام حسن و امام حسین علیهما السلام، وارد می‌شد و با آنها تفریح می‌کرد.

تسنیم: در صحبت‌هایتان به تفریحات ممنوع اشاره کردید که باید از آنها پرهیز شود. این موارد شامل چه‌نوع تفریحاتی می‌شود که در اسلام حرام و یا مکروه دانسته شده‌اند؟
خدای متعال همان‌طور که تفریح و سرگرمی حلال را معرفی می‌کند، سرگرمی‌های حرام را هم نام می‌برد و از آن نهی می‌کند. در آیه 32 سوره انعام، دنیا را وسیله بازی و بیهوده گرایی مردم غافل نام می‌برد و می‌فرماید: «وَ مَاالْحَیَاةُ الدُّنْیَآ إِلَّا لَعِبٌ وَ لَهْوٌ وَ لَلدَّارُ الْاخِرَةُ خَیْرٌ لِّلَّذِینَ یَتَّقُونَ أَفَلَاتَعْقِلُونَ؛ و زندگی دنیا جز بازی و سرگرمی نیست و البته خانه آخرت، برای تقواپیشگان بهتر است. آیا نمی‌اندیشید؟» البته باید توجه داشت که کلمه «لعب» به کاری گفته می‌شود که قصد صحیحی در آن نباشد و «لهو» هم کاری است که آدم را از کارهای مهم و یاد خدا غافل کند. بنابراین تفریح کردن و سرگرمی در عید نوروز خوب است، اما اگر همین سرگرمی آدم را خسته و کسل کند نه‌فقط توصیه نمی‌شود، بلکه باید دورش را خط کشید و اصلاً طرفش نرفت.

از جمله اینکه عده‌ای از مردم وقتی برای تفریح به جنگل و کوه می‌روند، به شکار مشغول می‌شوند که این کار شرعاً اشکال دارد، چون امام صادق(ع) درباره کسی که برای تفریح و سرگرمی به‌دنبال شکار می‌رود، فرموده‌اند: «مؤمن فرصت چنین کارهایی را ندارد. کارهای لهو و سرگرم کننده، سنگدلی می‌آورد و نفاق بر جای می‌گذارد.» پس زمانی که شکار برای رفع گرسنگی و تأمین نیاز خانواده و مردم باشد اشکالی ندارد، که البته آن هم باید به‌اندازه باشد و حیوان‌های بی‌زبان را بی‌مورد از بین نبرد. اما اینکه کسی در تعطیلات نوروزی تفنگ به دست بگیرد و راهی جنگل‌ها شود تا برای سرگرمی، حیوان‌ها را بکشد، کاری است که نه‌فقط سازمان جنگل‌بانی با آن مخالف است، بلکه کار خلاف دین مرتکب شده است.

از طرف دیگر پیغمبر اکرم(ص) مردی را دید که