بر سر روابط ایران و کانادا چه می آید؟

یکی از چالش‌برانگیزترین وعده‌های انتخاباتی «جاستین ترودو» به‌عنوان رهبر حزب لیبرال کانادا «ازسرگیری روابط با ایران» بود؛ وعده‌ای که پس از پیروزی حزب لیبرال و انتخاب او به‌عنوان نخست‌وزیر، امروز جای تحلیل بیشتری دارد. عده‌ای از مخالفان نخست‌وزیر منتخب كانادا این وعده را عملی ندانسته و فقط در حد یک شعار انتخاباتی می‌دانند و بر این باورند که تا عملی‌شدن آن، راه بسیار درازی باقی است. این در حالی است که برخی دیگر برقراری روابط با ایران را به خاطر روابط عمیق کانادا و اسرائیل، عملا غیرممکن می‌دانند. برخی از تحلیلگران معتقدند که اساسا ممکن است ایران علاقه‌مند به بهبود روابط با کانادا نباشد. به هر حال، تهران به خاطر حضور تعداد زیادی از ایرانیان در کانادا و کانادا به خاطر منابع طبیعی ایران از پتانسیل خوبی برای برقراری روابط تجاری و سیاسی برخوردارند.آغاز روابط تا قطع روابطآغاز روابط دیپلماتیک بین ایران و کانادا را می‌توان از سال ۱۳۳۳، ١٠ سال پس از پایان جنگ جهانی دوم، دانست. البته آن زمان به این دلیل که سفارتی در تهران تأسیس نشده بود، سفارت بریتانیا مسئولیت امور دیپلماتیک را بر عهده داشت. تأسیس سفارت کانادا در تهران به سال ۱۳۳۹ و در پی بازدید یک هیأت دیپلماتیک کانادایی از ایران بازمی‌گردد. انقلاب اسلامی باعث شد روابط دو کشور به خاطر تنش‌های به‌وجودآمده در سال ۱۳۵۹ قطع شود. سفارت کانادا پس از انقلاب اسلامی، ۸۵۰ نفر از اتباع خود را از ایران خارج کرد. اما مسئله اینجاست که روابط دیپلماتیک ایران و کانادا حتی بعد از ماجرای «آرگو» در بهمن سال ۵۸، که بهCanadian Caper معروف است، نیز قطع نشد. در این ماجرا کارمندان سفارت آمریکا در تهران توانستند با همکاری دولت کانادا و سی‌آی‌ای، زمینه فرار شش دیپلمات آمریکایی را فراهم کنند. مارتین از این روزها با ‌عنوان تاریک‌ترین روزهای روابط ایران و کانادا یاد و اشاره می‌کند که با وجود این هنوز روابط به طور کامل قطع نشد. سفارت دو کشور در سال ۱۳۶۹ بازگشایی شد. مبادله سفیر در سال ۱۳۷۴ و اعمال تحریم‌های ایالات متحده علیه ایران باعث شد ایرانیان زیادی به کانادا مهاجرت کنند و اهمیت برقراری روابط با کانادا را دوچندان کرد.دوران آرام روابط در دولت اصلاحاتروابط ایران و کانادا در دوران اصلاحات آرام‌ترین دوران خود را سپری کرد. پایان دوران اصلاحات پایان روابط گرم ایران و کانادا نیز بود و از آن به بعد روابط دو کشور رو به سردی گرایید. مرگ «زهرا کاظمی»، خبرنگار ایرانی-کانادایی موجب آغاز تنش در روابط ایران و کانادا شد. در پی این ماجرا کانادا سفیر خود را از تهران فراخواند. چهار ماه طول کشید تا سفارت کانادا دوباره سفیری را به تهران اعزام کند. در پی این اتفاقات بود که دولت کانادا روابط خود را با ایران به‌شدت محدود کرد. سردترین دوران روابط ایران و کانادا در دوران محمود احمدی‌نژاد اتفاق افتاد. کانادا مانند دیگر کشورهای غربی به تحریم ایران پیوست. طرح اتهاماتی چون وخیم‌شدن وضعیت حقوق بشر و مسئله هسته‌ای در ایران باعث شد کانادا روابط خود با ایران را به حداقل برساند. روابط دو کشور هیچ‌گاه در این دوران از سطح کاردار فراتر نرفت و شرایطی بحرانی را تجربه کرد. بر همین اساس دولت کانادا در اقداماتی سعی کرد خصومت خود با ایران را نشان دهد. در اقدامی، کانادا بیانیه‌ای را در محکومیت ایران در کمیسیون حقوق بشر سازمان ملل اعلام کرد. کانادا در ادامه این اقدامات درخواست اتاق بازرگانی ایران را برای ازسرگیری روابط تجاری با ایران رد کرد و این امر سبب شد روابط تجاری به کمترین حد خود برسد. قطع روابط علمی میان دو کشور نیز از اتفاقات دوران محمود احمدی‌نژاد بود. سخت‌گیری فراوان کانادایی‌ها برای صدور روادید نیز از همین اقدامات بود. قطع روابط دیپلماتیک هفدهم شهریور سال ۱۳۹۱ بود که کانادا با ابراز نگرانی از آنچه «تأمین امنیت دیپلمات‌های کانادایی در تهران» می‌نامید، سفارتش در ایران را تعطیل و روابط دیپلماتیک را به حال تعلیق درآورد. کانادا کارمندان سفارت ایران در این کشور را عنصر نامطلوب خواند و از همه دیپلمات‌های ایرانی خواست ظرف پنج روز این کشور را ترک کنند. این اقدام شدید در انتقادات مطرح‌شده نسبت به ایران به بهانه نقض حقوق بشر، برنامه هسته‌ای محرک، حمایت از حكومت سوریه و تهدیدکردن اسرائیل انجام شد. ایران از آن روز تا به امروز، منتقد سخت کانادا بوده است. در ۱۷ سپتامبر ۲۰۱۲ کانادا اعلام کرد سفارت ایتالیا در تهران، حافظ منافع این کشور در ایران خواهد بود. از زمان تعطیل‌شدن سفارت دو کشور و قطع روابط ایران و کانادا، حافظ منافع ایران در کانادا، سفارت عمان در اوتاوا بوده است.ترودو و ازسرگیری روابط با ایرانپــس از اعــلام نتیجــه انتخابــات پارلمانــی کانادا در سال ۲۰۱۵، حــزب لیبــرال با کسب ۵۴ درصــد آرا به پیروزی رسید و «جاستین ترودو» به‌عنوان نخست‌وزیر کانادا انتخاب شد. او در وعده‌های انتخاباتی‌اش گفته بود که اگر حزب لیبرال در انتخابات آینده فدرال کانادا پیروز شود، دولت او به دنبال عادی‌کردن روابط دیپلماتیک با ایران خواهد بود. حال که این مهم محقق شده است، کارشناسان تحقق این امر را بررسی می‌کنند. روزنامه کانادایی «گلوب اند میل» در مقاله‌ای به قلم «پیتریک مارتین»، می‌نویسد که قول «ترودو» در راستای اصلاح روابط با ایران، در کلام خیلی ساده‌تر از عمل است. این روزنامه می‌نویسد در میان بسیاری از وعده‌های انتخاباتی نخست‌وزیر ترودو که در هفته‌های اخیر مطرح شد، هیچ‌کدام به اندازه قول عملی‌کردن وعده ازسرگیری روابط دیپلماتیک با ایران سخت به‌نظر نمی‌رسد. ترودو درحالی‌که ایالات متحده و قدرت‌های جهانی در حال مذاکره با ایران بر سر موضوع هسته‌ای بودند تا در عوض محدودکردن فعالیت‌های هسته‌ای خود سایه تحریم‌های اقتصادی غرب را از سرش برداشته دیده و تجارت با جهان را از سر بگیرد، در مصاحبه‌ای به سی‌بی‌سی گفت:‌ «من امیدوارم کانادا بتواند گشایش مجددی را در تهران انجام دهد.» او ادامه داد: «من مطمئن هستم راه‌هایی برای ازسرگیری روابط با ایران وجود دارد».پیتریک مارتین در این مقاله می‌نویسد گفتن این وعده آسان‌تر از عمل به آن است. «جان ماندی» که برای مدت‌زمان کوتاهی در سال ۲۰۰۷ سفیر کانادا در ایران بود، در این باره می‌گوید: «وقتی روابط دیپلماتیک تعلیق می‌شود، بازگرداندن آن به حالت اول بسیار سخت خواهد بود». او اقدام کانادا در سال ۲۰۱۲ را یک «اشتباه» می‌خواند. در بیش از نیم قرن روابط مشوش با ایران، کانادا چند بار سفیران خود را در زمان‌های مختلفی فراخواند، دو نامزد ایرانی برای سفارت در کانادا را رد و سیاست همکاری محدود با ایران را اتخاد کرد؛ سیاستی که براساس آن، مسئولان کانادایی مجبور شدند تماس‌هایشان با همتایان ایرانی خود را کاهش داده و تحریم‌هایی را علیه تهران اعمال کنند. جان ماندی می‌گوید دقیقا همان دلایلی که کانادا براساس آن روابط خود با ایران را قطع کرد، «دلایلی است که باید روابط با ایران را از سر گرفت». درادامه، این مقاله با نقل قولی از «پیتر جونز»، کارشناس مسائل ایران از دانشگاه اوتاوای کانادا، دلیل قطع روابط ایران و کانادا را «بیشتر بیانیه‌ای ایدئولوژیک خواند تا اقدامی دیپلماتیک». «بنیامین نتانیاهو»، نخست‌وزیر رژیم اسرائیل، این اقدام کانادا را ستود و آن را «نه‌تنها اقدامی حرفه‌ای، بلکه اقدامی برمبنای اخلاق» خواند. این مقاله می‌افزاید امروز عده‌ای بر این باور هستند شاید حال که توافق هسته‌ای در چند قدمی اجرائی‌شدن است و قدرت‌های جهانی به‌دنبال بهبود روابط با تهران هستند، شاید اصلا تهران آن‌قدر هم علاقه‌مند به ازسرگیری روابط با کانادا نباشد. یکی از سفیران سابق کانادا در ایران می‌گوید: «کانادا در موقعیتی است که بیشتر به ازسرگیری روابط با ایران نیاز دارد. این در حالی است که ایران علاقه کمتری برای بهبود روابط با کانادا نسبت به گذشته دارد و در بهترین حالت، این بازنگری در روابط فرایند کندی خواهد داشت». پیتریک مارتین در بخش دیگری از مقاله خود به استقبال پرشور روزنامه‌های اعتدال‌گرا در ایران اشاره می‌کند و می‌گوید این روزنامه‌ها از وعده نخست‌وزیر برای بهبود روابط با ایران و کنار گذاشته‌شدن سیاست ضدایرانی «استیون هارپر»، نخست‌وزیر سابق، خرسند و خوشحال هستند.کشور کانادا بیشترین سهم از جامعه ایرانیان خارج از کشور دارد. بر اساس سرشماری سال ۲۰۰۶، نزدیک به ۹۶ هزار نفر ایرانی در کانادا زندگی می‌کنند. بعد از کانادا بیشترین ایرانی در بریتانیا زندگی می‌کند که بالغ بر ۸۳ هزار نفر است. در سال ۲۰۱۱، بیش از ۱۶۳ هزار نفر ایرانی-تبار در کانادا زندگی می‌کردند. «رضا مریدی»، عضو مجمع ملی کبک، «امیر خدیر» عضو مجمل قانون‌گذاری اونتاریو، «مجید جوهری» و «علی احساسی» که به‌تازگی به مجلس کانادا راه یافته‌اند، از ایرانیانی هستند که وارد فضای سیاسی کانادا شده و به موفقیت‌هایی دست یافتند. از همین منظر، روابط کانادا و ایران بسیار حائز اهمیت است.

----------------

سیدمحمدعلی موسوی كاردار سفیرسابق تهران در اتاوارابطه منطقی شدنی استسیدمحمدعلی موسوی در سال ۱۳۶۵ کاردار ایران در کانادا و در دولت اصلاحات و بین سال‌های ۷۹ تا ۸۳ نیز سفیر ایران در کانادا بود. این استاد مطالعات آمریکای‌شمالی دانشگاه تهران درباره آینده روابط ایران و کانادا و اینکه چقدر وعده‌های نخست‌وزیر جدید این کشور عملی است به «شرق» گفت: «دو موضوع وجود دارد، اول، شخص آقای «جاستین ترودو» در وعده‌های انتخاباتی خود این را اعلام کرده بود که در سیاست خارجی رویکرد متفاوتی را نسبت به دولت قبل در پیش خواهد گرفت که از جمله آنها رابطه با ایران بود. دوم، رویکرد حزبی است، در دوره‌ای که لیبرال‌ها بر سر کار بودند که پدر خود ایشان هم حدود ١٧ سال نخست‌وزیر کانادا بود و چه در دوره «جان کرتین» که حدود هشت‌سال نخست‌وزیر بود، لیبرال‌ها عمدتا رویکرد میانه‌ای را در سیاست خارجی داشتند. نمونه آن حمله آمریکا به عراق است که کانادا با آن همراهی نمی‌کند. در نتیجه در زمینه رویکرد حزبی نسبت به محافظه‌کاران متعادل هستند. ضمن اینکه در دوره‌ای که دولت قبل بر سر کار بود، بسیار متفاوت از دولت‌های محافظه‌کار سنتی گذشته بود و استثنایی در تاریخ مدرن کانادا بود که افراطی‌گری و تندروی در آن نهادینه شد چون سیاست خارجی خود را دقیقا با منافع اسرائیل متناسب کرده بود که حتی با سیاست خارجی آمریکا هم زاویه گرفته بود. پیش‌بینی این است که این رویکرد ترودو فقط یک قول انتخاباتی نباشد. ضمن اینکه جامعه ایرانی مقیم کانادا که دارای حق رأی حدود ٢٠٠ هزارنفری است، از انتخاب ایشان و کاندیداهای حزب لیبرال مجلس حمایت جدی کردند. به‌طورطبیعی یکی از مطالبات جامعه ایرانی که به‌شدت از قطع رابطه و نبود سفارت صدمه خورد، همین برقراری رابطه است. پیش‌بینی می‌شود در دوره گذار بالاخره رابطه برقرار شود. ضمن اینکه ارائه خدمات به مهاجران ایرانی در کانادا یکی از تکالیفی است که خود دولت کانادا هم آن را قبول دارد و از منظر دولت کانادا اینها شهروندان کانادا محسوب می‌شوند. ضمن اینکه لیبرال‌ها عموما در سیاست خارجی خود به خاورمیانه هم توجه داشته‌اند که البته دولت قبل در خاورمیانه فقط به اسرائیل توجه می‌کرد. دولت جدید هم اعلام کرده است که نقش صلح‌طلبانه کانادا را در جهان افزایش خواهیم داد که نشان می‌دهد این دولت به سمت عادی‌سازی روابط حرکت می‌کند. دولت ایران هم به‌دنبال یک رابطه منطقی مبتنی‌بر منافع مشترک و احترام متقابل است».