قربانیان آلودگی هوا می‌توانند طلب خسارت کنند؟

قربانیان آلودگی هوا می‌توانند طلب خسارت کنند؟

سیاست روز/ متن پیش رو در سیاست روز  منتشر شده و انتشار آن به معنی تایید تمام یا بخشی از آن نیست.

با مطالعه قوانین مترقی جمهوری اسلامی ایران متوجه می‌شویم قانونگذار به حدی به رعایت حقوق شهروندی معتقد بوده است که حق شکایت از سه قوه را برای مردم محفوظ دانسته و در اصل‏ نودم قانون اساسی متذکر شده است که هر کس‏ شکایتی‏ از طرز کار مجلس‏ یا قوه‏ مجریه‏ یا قوه‏ قضائیه‏ داشته‏ باشد، می‏ تواند شکایت‏ خود را کتبآ به‏ مجلس‏ شورای‏ اسلامی‏ عرضه‏ کند. البته در آیین‌نامه‌های بعدی شکایت از دولت و شرکت‌های تابعه دولت به عهده دیوان عدالت اداری هم در کنار مجلس شورای اسلامی گذاشته شده است. اما سوال اینجاست که اگر به خاطر آلودگی هوا خسارتی به افراد وارد شود چه کسی باید پاسخ بدهد؟!

قانون تعطیلات در وضعیت آلودگی هوا
بر‌اساس قوانین موجود در کشور می‌توان روزی را که رفت و آمد برای افراد جامعه مضر بوده و خطر جانی برایشان به وجود آورد تعطیل اعلام کرد. اما مصداق عینی درباره چگونگی تشخیص این اوضاع خصوصا در زمان آلودگی هوا مشخص نیست. البته در فروردین امسال با توجه به ماده ۲۶ قانون بهبود مستمر محیط کسب و کار که تاکید می‌کند اعلام تعطیلی روزهای کاری سال توسط دولت، فقط در شرایط وقوع حوادث غیرمترقبه یا بروز خطری که جان شهروندان را به خطر اندازد مجاز است، برخی مسئولان مهم اجرایی، خواستار تعیین «مرجع اعلام تعطیلی در مواقع اضطراری و آلودگی هوا» شده‌اند که با دستور مدیران ارشد دولتی مقرر شده است با بررسی جوانب، شرایط تفویض اختیار دولت به افراد یا کارگروه‌های مربوطه، احصا و تصویب شود. اما اگر با وجود اضطرار و احتمال مرگ بر اثر تردد در آلودگی تعطیلاتی اعمال نشود چه کسی باید پاسخگو باشد؟! برای درک بهتر این موضوع شاید لازم باشد سری به اتفاقی که دو سال پیش در چین افتاد زده و در این‌باره بیشتر بدانیم.

مردی چینی از دولت شکایت کرد!
دو سال پیش خبری در همه رسانه‌های داخلی و خارجی پوشش داده شد که می‌گفت یک مرد چینی در اقدامی بی‌سابقه نخستین فردی شده است که به علت میزان‌های خطرناک آلودگی هوا از دولت این کشور به دادگاه شکایت کرده است. این مرد به نام «لی گیشین» شکایتی را علیه اداره حفاظت محیط‌زیست شهرداری شهر شیجیاژوانگ در ایالت هابئی «به علت انجام ندادن وظیفه‌اش برای کنترل آلودگی هوا مطابق قانون» تسلیم یک دادگاه محلی کرده است.
دادگاه تا به حال تصمیم نگرفته است که آیا شکایت لی را بپذیرد یا نه، اما به هر حال نخستین فرد شناخته ‌شده در چین است که اقدام به شکایت از دولت به خاطر ناتوانی‌اش در کاستن عمده از میزان‌های فزاینده آلودگی کرده است. قوانین چین شکایت سازمان‌های غیردولتی از دولت یا صنایع بر سر آ‌لودگی را مشکل می‌کند. به گزارش بی.بی.سی دادگاه‌های عالی‌تر در چین از هم‌اکنون شکایت لی را رد کرده‌اند، اما این دادگاه محلی اکنون در حال بحث در این‌باره است که این شکایت را بپذیرد یا نه. به علاوه لی برای ساکنان شهر که تحت تاثیر آلودگی هوا بوده‌اند، تقاضای غرامت کرده است.
لی در مصاحبه‌ای با روزنامه محلی گفته است: «دلیلی که من از دولت تقاضای غرامت کرده‌ام این است که همه شهروندان متوجه شوند در میان این مه‌دود، ما قربانیان واقعی هستیم. ما علاوه بر اینکه سلامت‌مان مورد تهدید قرار می‌گیرد، دچار زیان اقتصادی می‌شویم و این زیان‌ها باید بوسیله دولت و ادارات حفاظت محیط‌زیست جبران شود.» لی در شکایتش اظهار کرده است که مجبور شده برای خریدن تصفیه‌کننده‌های هوا، ماسک‌های صورت و حتی تردمیل - برای ورزش در خانه و دور ماندن از آلودگی هوای بیرون - پول خرج کند.
البته این اتفاق در چین نادر بود اما قوانین کشورهای مترقی این اجازه را به شهروندان می‌دهد.

جبران خسارت آلودگی هوا در ایران
بهمن سال ۸۸ بود که مدیر دفتر پیشگیری از وقوع جرم دادستانی کل کشور درباره حضور برخی از خانواده‌های قربانیان ناشی از آلودگی هوا در دادستانی کل کشور و تاکید آنان بر رسیدگی قضایی به شکایتشان گفت: موارد مطرح شده به مراجع قضایی مربوطه ارسال شده تا مورد بررسی قرارگیرد.
دکتر محمدرضا وکیلیان با اشاره به اینکه امکان طرح شکایت برای خانواده‌های قربانیان ناشی از آلودگی هوا وجود دارد گفت: اما اینکه آیا این شکایت مصداق جرم است و یا خیر جای بحث و بررسی دارد و تشخیص آن با دادگاه و قاضی است. به دنبال اظهارات معاون قضایی دادستان کل کشور که اعلام کرد بازماندگان کسانی که بر اثر آلودگی هوا فوت کرده‌اند و این امر از سوی پزشکی قانون تایید شود می‌توانند مطالبه خسارت و دیه کنند رئیس سازمان پزشکی قانونی کشور نیز از آمادگی این سازمان برای بررسی شکایت خانواده متوفیان ناشی از آلودگی هوا خبر داد.
در این زمان و به دنبال تشدید آلودگی هوای تهران چندی پیش نامه‌ای از سوی دفتر دادستانی به سازمان محیط‌زیست ارسال شد تا درباره دلایل عدم اجرای کامل این برنامه و اینکه چه وزارتخانه‌هایی از همکاری لازم خود داری کرده‌اند پاسخ دهند. اما پس از آن رئیس سازمان محیط‌زیست در گفت‌وگو با خبرنگاران اعلام کرد که هنوز نامه‌ای دریافت نکرده‌ایم در صورتی که این نامه ارسال شده باشد حتما پیگیری قطعی انجام خواهیم داد. البته دیگر مسئولان قضایی وقت از جمله جعفری دولت‌آبادی دادستان تهران و حجت‌الاسلام اژه‌ای سخنگوی قوه قضائیه هم طرح شکایت را بلامانع دانستند.
اما در همین زمینه بهمن کشاورز یکی از حقوقدانان گفت: کارشناسان عوامل مختلفی را در این باره مطرح می‌کنند و پزشکان هم معتقدند که این آلودگی آسیب‌هایی را به مردم می‌رساند. بنابراین، این موضوع مطرح می‌شود که آیا کسانی که به خاطر آلودگی هوا دچار ضرر و زیان شدند امکان شکایت دارند. در این مورد مطلب دو جنبه دارد یکی آلودگی‌های ناشی از عمل انسان و یا ترک فعل انسان است و دیگری آلودگی‌های ناشی از عوامل قهری و طبیعی و غیر‌قابل اجتناب.
وی افزود: مواردی نظیر آلودگی ناشی از کارخانه‌ها یا سوخت‌های غیراستاندارد و مانند اینها از آنجا که منشا انسانی دارد می‌تواند حسب مورد موضوع دعوای حقوقی یا کیفری واقع شود، اما آلودگی‌های ناشی از عوامل طبیعی مثل ریزگردها، گرد و غبار و امثال اینها نمی‌تواند موضوع مطالبات حقوقی یا دعاوی کیفری در سطح داخلی قرار گیرد.

سازمان بازرسی به بحث آلودگی هوا ورود می‌کند؟!
اما در این زمینه روز گذشته رئیس سازمان بازرسی کل کشور درباره ورود سازمان به موضوع آلودگی هوا و قصور نهادهای مربوط توضیحاتی را ارایه داد. ناصر سراج در خصوص ورود سازمان بازرسی کل کشور به موضوع آلودگی هوا به فارس گفت: هر کجا که تخلفی صورت گیرد ما وارد می‌شویم و در این مقوله هم حتما ورود داشته‌ایم. وی در پاسخ به این سؤال که آیا در پیگیری‌های خود به قصور نهادهای مربوطه در بحث آلودگی هوا رسیده‌اید، گفت: قطعاً اینگونه بوده است.
رئیس سازمان بازرسی کل کشور تصریح کرد: چون اینگونه موضوعات محرمانه است از بیان جزئیات آن معذور هستم اما بدون شک نتایج پیگیری‌های ما به مراجع ذی‌ربط ارسال خواهد شد.
در حالی که در خبرها از احتمال افزایش آلودگی هوا در روزهای آینده گفته شده است، عده‌ای معتقدند باید یک هفته پایتخت تعطیل شود تا همه چیز درست شود البته این راه حل مقطعی فوری است. اما در همین زمینه محمد رستگاری معاون پایش محیط‌زیست استان تهران گفت: هوا در هجدهمین روز متوالی در شرایط ناسالم برای گروه‌های حساس قرار دارد. و پیش‌بینی می‌شود به ‌دلیل پایداری هوا، این وضعیت تا فردا دوشنبه استمرار داشته باشد.
اما در این زمینه عبدالرحمان رستمیان با یادآوری افزایش مرگ و میر بر اثر آلودگی هوا طی روزهای اخیر، افزود: بیش از ۳ میلیون نفر در دنیا به علت آلودگی هوا جان خود را از دست می‌دهند و بروز آلودگی در هر نقطه از جهان تأثیر خود را روی سایر کشورها می‌گذارد که در این زمینه به‌ویژه بیمارانی که ظرفیت تنفسی پایینی دارند بیشتر در معرض این آسیب قرار دارند.
نایب ‌رئیس کمیسیون بهداشت و درمان مجلس، ادامه داد: همچنین بیماران قلبی و عروقی نیز از آن دست افرادی هستند که با آلودگی هوا دچار مشکل شده و در برخی مواقع جان خود را از دست می‌دهند. وی با انتقاد از اینکه امروزه وضعیت خودروهای فرسوده بر افزایش آلودگی هوا دامن زده است، تصریح کرد: بسیاری از ماشین‌ها مبدل ندارند تا گازهای آلاینده را تبدیل به غیر آلاینده کنند این در حالی است که نظارت فنی نیز به ‌درستی صورت نمی‌گیرد.
رستمیان به ساخت کارخانه‌های متعدد در اطراف شهرهای بزرگ اشاره کرد و افزود: واقعیت آن است که باید از ساخت این کارخانه‌ها جلوگیری شود این در حالی است که تعطیلی موقت برخی از این کارخانه‌ها برای کاهش آلودگی هوا نیز کارساز نیست چرا که به تولید ضربه می‌زند.

تهران را یک هفته تعطیل کنید
اما در راستای تداوم آلودگی هوا عضو کمیسیون فرهنگی و اجتماعی شورای شهر با اشاره به اینکه نفس کشیدن در تهران دشوار شده است، گفت: آلودگی هوا نتیجه بی‌تدبیری مسئولان است.
عبدالحسین مختاباد با بیان اینکه آلودگی هوا نسبت به گذشته بیشتر شده است، گفته که در شرایط اتفاق افتاده مسئولان دولتی و شهری هر دو در وظایف خود کوتاهی کرده‌اند.
وی تصریح کرد: در بحث کاهش آلودگی هوا و آلایندها، مردم، مسئولان شهری و مسئولان دولتی بایستی با هم همکاری کنند تا آلودگی کاهش یابد.
مختاباد اضافه کرد: متأسفانه در سال‌های اخیر تعداد خودروهای شهر تهران نسبت به گذشته بیشتر شده است و حتی اقدام دولت یازدهم در راستای واگذاری خودروهای اقساطی باعث افزایش آلودگی در شهر می‌شود. وی همچنین پیشنهاد داد برای بهتر شدن هوای تهران، یک هفته این شهر تعطیل شود.
وی در پایان اظهار امیدواری کرد که مسئولان دولتی و شهری اقدام مناسبی را در راستای کاهش آلودگی در شهر انجام دهند.
حال باید منتظر ماند و دید که آیا شکایت برای گرفتن خسارت می‌تواند اهرمی باشد که سازمان‌های مسئول را بیشتر به تکاپو اندازد؟

با کانال تلگرامی آخرین خبر همراه شوید telegram.me/akharinkhabar

ویدیو مرتبط :
آموزش درس آلودگی هوا - معرفی تصفیه کننده های هوا