خط قرمز بشار اسد در مذاکرات صلح/ ابهام درباره آینده سوریه

خط قرمز بشار اسد در مذاکرات صلح/ ابهام درباره آینده سوریه

فرهنگ نیوز/ متن پیش رو در فرهنک نیوز منتشر شده و انتشار آن به معنی تایید تمام یا بخشی از آن نیست.

موانع متعدد پیش روی گفتگوهای منتهی به آشتی ملی در سوریه به اندازه ای وسیع و متعدد است که می تواند هر آن زمینه توقف فرآیند گفتگوها را فراهم آورد.
بحران سوریه در حالی پنجمین سال خود را سپری می نماید که گویا تکاپوی جامعه بین المللی جهت اتمام نبردهای داخلی بیش از هر زمانی شده است. نشست وین در اکتبر با حضور کشورهای صاحب نفوذ در سوریه من جمله ایران، روسیه، آمریکا و عربستان سعودی در همین راستا برگزار شد، نشستی که مفاد توافق شده در آن افکار عمومی بین المللی را نسبت به اتمام خشونت ها و آغاز آتش بس میان دولت سوریه و شماری از گروه های مسلح امیدوار ساخته است.

گفتگوهای پی در پی مقامات ارشد مسکو و واشنگتن جهت برقراری توافق حاصل شده و قطعنامه اخیر شورای امنیت در همین راستا قابل ارزیابی است. اعضای شورای امنیت سازمان ملل متحد اخیرا در یک رای‌گیری غیرعلنی به قطعنامه‌ای که تلاش خواهد کرد راه برقراری صلح در سوریه را هموار کند رای مثبت دادند. به این ترتیب تلاش برای پایان بخشیدن به بحران سوریه از حمایت سازمان ملل برخوردار خواهد شد. این قطعنامه در مقایسه با طرح‌‌های قبلی حاوی پیشنهادهای مشخص و ملموس‌تری است و حامیان دولت سوریه و همچنین کشورهای حامی مخالفان از آن حمایت کرده‌اند.

سازمان ملل امیدوار است این قطعنامه و گفتگوهای مستقیم تمامی کشورهای ذی نفوذ در سوریه بتواند با ترسیم نقشه راه و آوردن تمامی جناح‌های بحران سوریه بر سر میز مذاکره به زودی آتش‌بس در این کشور جنگ‌زده برقرار کند. نوزده کشور حاضر در مذاکرات برای تدوین این قطعنامه، که ایران هم در بین آنها است، روز اول سال نوی میلادی را به عنوان روز آغاز مذاکرات دولت و مخالفان در نظر گرفته‌اند و پیش‌نویس قطعنامه حاوی برنامه زمان بندی برای استقرار یک دولت وحدت خواهد بود. این قطعنامه همچنین خواهان برقراری آتش‌بس سراسری در سوریه شده و تاکید کرده که مردم سوریه باید در مورد آینده کشور خود تصمیم بگیرند. همچنین بر اساس یک جدول زمانی، برگزاری انتخابات در سوریه تحت نظارت سازمان ملل متحد تا ۱۸ ماه آینده تعیین شده است.

تلاش های بین المللی در ماه های اخیر برای اتمام بحران این کشور به نحو چشمگیری افزایش یافته است.

با این حال و با برآورد تحولات سوریه و مواضع گروه های معارض موجود در این کشور می توان اذعان داشت که پروسه صلح با سنگلاخ ها و موانع متعددی جهت نیل به مقصودش روبروست، موانعی که تعددشان می تواند گفتگوهای نصفه و نیمه صورت پذیرفته تا به امروز را به حاشیه رانده و موجب اخلال در روند آشتی ملی گردد، امری که در صورت تحقق آن شاهد تداوم بحران در سوریه، افزایش کشته ها و گسترش روزافزون مهاجرین خواهیم بود. در ادامه به بزرگترین چالش های پیش روی ایجاد دولت وحدت ملی و برقراری آشتی در سوریه اشاره خواهیم کرد:

کداوم گروه ها در مذاکره با دولت حضور می یابند؟

سخن از این که چه گروه‌هایی باید در مذاکرات همراه با دولت این کشور حضور پیدا کنند و گروه‌هایی که باید تروریستی قلمداد شوند هم چنان از مهمترین موارد اختلاف نظر میان طرفین گفتگو است. به نظر می‌رسد فقط در مورد تروریست دانستن گروه داعش و جبهه نصرت اتفاق نظر وجود دارد. به گفته وزیر خارجه اردن، بین کشورهای مذاکره کننده درباره این که کدام گروه‌ها باید تروریستی دانسته شوند اختلاف نظر وجود داشت، تمام این کشورها نظر خود را اعلام کرده‌اند اما تعیین معیار برای تروریستی دانستن گروه‌های درگیر در مراحل بعد انجام خواهد شد.

حسن حسن، کارشناس امور سوریه در تشریح وضعیت پیش آمده چنین می گوید: «احتمال موفقیت این روند خیلی ضعیف است و حتی این خطر وجود دارد که در درازمدت وضعیت وخیم تر شود». اولین علامت سئوال درمورد فهرست شرکت کنندگان است که می باید اردن تا پیش از پایان سال ۲۰۱۵ ارائه کند. اردن چگونه خواهد توانست دربرابر فشار دمشق، که گفتگو را تنها با اپوزیسیون قابل تحمل خود مانند «جبهه مردمی برای تغییر و آزادی» می پذیرد، مقاومت کند؟ به عنوان نمونه، هنوز کسی نمی داند آیا ارتش آزاد سوریه در گفتگوها پذیرفته خواهد شد. این گروه که از افسران پیشین ارتش تشکیل شده، پیش از پس زده شدن توسط نیروهای تندرو، مدتی دراز پیشتاز گروه های مسلح بود که توسط بشار اسد و متحد روس آن «تروریست» خوانده می شود. امروز این گروه در استان درعا حضور دارد و به اعتراف خودش، به اتحادهایی موقت با گروه های جهادی دست زده است.

عودی بر آن است که گروه تندرو و تروریستی احرار الشام را در روند مذاکرات وارد نماید.

اما، اردن به ویژه می باید فهرست خود را برمبنای نظر ریاض تنظیم کند. عربستان سعودی می کوشد گروه هایی را به عنوان «میانه رو» تحمیل کند که پیوندهای نظامی مهمی با جبهه النصره دارند و حتی متحد داعش بوده اند. ازجمله این موارد، سپاه احرارشام («مردان آزاد سوریه») است که گرایشاتی درعین حال سلفی و ملی گرا دارد (این گروه از جنگجویان بیگانه عضوگیری نمی کند). از ماه ها پیش، این گروه با آن که در اتحادی بزرگ تر موسوم به «جیش الفتح» («سپاه پیروزی») که جبهه النصره و دیگر تشکل های جهادگرا را نیز دربرمی گیرد حضور دارد، می کوشد ازخود تصویری میانه رو ارایه کند.

احرار شام که در استان ادلب و حومه دمشق حضور دارد، مانند شرکا و رقبایش در جیش الفتح، منابع مالی اش از ترکیه و کشورهای حوزه خلیج فارس تامین می شود. این گروه خود را به عنوان بدیل داعش معرفی می کند اگرچه در ابتدا، پیش از آغاز دشمنی درسال ۲۰۱۴، متحد آن بوده است. این گروه از ماه ها پیش، عملیاتی را برای جلب نظر پایتخت های غربی، عمدتا واشنگتن، آغازکرده است. باید دید آیا دمشق حاضر به گفتگو با این گروه که نیروهای اصلی آن از زندان های رژیم آزاد شده اند تا اعتراضات سیاسی تا آن زمان اساسا صلح آمیز را رادیکالیزه و بی اعتبارکنند خواهد بود.

پیامدهای بین المللی بحران سوریه، آمریکا و روسیه را مجاب ساخته بیش از گذشته در پی پایان دادن به جنگ داخلی سوریه همت گمارند.

مواضع محکم دولت سوریه و حامیانش در قبال به رسمیت شناختن برخی گروه های معارض در حالی است که طرف آمریکایی و سعودی تلاش می نمایند با بسط دایره گروه های مسلح معارض دخیل در گفتگوها راه را برای کسب امتیاز حداکثری در فرآیند مذاکرات احتمالی به دست آرند. عربستان سعودی در هفته های اخیر میزبان جمع کثیری از گروه ها در ریاض بوده است، نشستی که اگرچه حمایت آمریکا و برخی دول را پشت سرخویش داشت، اما با مخالفت ایران و دولت سوریه مواجه شد. جمهوری اسلامی ایران صراحتا اظهار داشته که این نشست بر خلاف مفاد توافق وین است که در آن سازمان ملل متحد را مسئول گزینش گروه ها نموده و دولت سوریه نیز صراحتا اظهار داشته که با تروریست ها مذاکره نخواهد کرد. بشار اسد گفت ایالات متحده و عربستان می خواهند "گروه های تروریستی" به مذاکرات صلح با دولت سوریه که قدرت های جهانی آن را پیشنهاد کرده اند، بپیوندند و "هیچکس در سوریه خواهان چنین مذاکراتی نیست".

دست بالای گروه های تکفیری و انفعال در مقابله با آن ها

ایده ایجاد دولت وحدت ملی و برقراری آتش بس در سوریه در حالی از سوی جامعه بین المللی پیگیری می شود که گروه های معارضی که بناست با دولت به تفاهم رسند ( در صورت پذیرش این نکته که کدام گروه ها در مذاکرات حضور پیدا خواهند نمود) از موقعیت بالایی در معادلات میدانی سوریه برخوردار نیستند، لذا حتی با برقراری آتش بس احتمالی هم چنان بخش های کثیری از سرزمین سوریه تحت اشغال گروه های تکفیری خواهد ماند که این امر به معنای تداوم بحران در این کشور جنگ زده است.

تحولات سوریه در سال های 2014 و 2015 نشان می دهد که هر آن چه که نیروهای دولتی و آن چه اپوزیسیون میانه رو خوانده می شوند عقب نشینی نموده اند، نیروهای تکفیری و به ویژه جریان های تروریستی داعش و النصره پیشروی نموده اند و بخش های گسترده از سرزمین های سوریه را به تصرف درآورده اند. تصرف شهر تاریخی پالمیرا و رمادی توسط داعش و اشغال شهر کلیدی ادلیب و نزدیکی به سواحل سوریه توسط جبهه النصره و الفتح در همین راستاست.

جنگ داخلی سوریه زمینه کشته شدن 250 هزار تن و آوارگی میلیون ها تن را فراهم آورده است.

برقراری احتمالی گفتگو میان دولت و اپوزیسیون از سویی موجب سرخوردگی برخی گروه های موجود در جریان مسلح میانه رو خواهد شد که تا پیش از آن از هرگونه گفتگویی با دولت تا مادامی که بشار اسد در راس قدرت است امتناع می ورزیدند، لذا زمینه ای برای جدایی بخشی از این گروه ها و پیوستن آن ها به جریان های رادیکال بیش از پیش فراهم خواهد شد.

نکته حائز اهمیت دیگر در زمینه موانع پیش روی برقراری صلح و آشتی در سوریه آن که دول قدرتمند جامعه بین المللی و منطقه ای دیدگاه واحدی حتی در تقابل با گروه داعش ندارند. به طور نمونه هر آن چه کشورهایی نظیر روسیه و فرانسه (پس از حملات تروریستی پاریس) بر اتخاذ رویه سخت در برابر داعش تاکید دارند، ایالات متحده از برخورد قاطع با تروریست ها امتناع می ورزد. آن ها هم چنان در زمینه آن که چگونه می بایست با داعش به مقابله برخیزند دیدگاه واحدی ندارند، این که از راه پیگیری بمباران های هوایی، با بهره گیری از اقدامات نیروهای ویژه، با خشکاندن منابع مالی سازمان تروریستی یا چنان که وزارت امورخارجه آمریکا تکرارمی کند با «به کارگیری قدرتمندانه تر نیروهای منطقه ای» و... هم چنان ابهام وجود دارد.

در میان گروه های مخالف اسد، داعش بالاترین و قدرتمندترین جایگاه را دارد.

کشتار پاریس در اصل چیزی را تغییر نداد. دستگاه اداری باراک اوباما قاطعانه مخالف مداخله زمینی است و این به رغم اراده نمایندگان جمهوری خواهی که بر از بین بردن داعش تاکید دارند. رئیس جمهوری آمریکا درپایان گردهمایی جی 20 در شهر ساحلی آنتالیا در ۱۴ نوامبر گفت: «اعزام نیروی زمینی تکرار اشتباهات خواهد بود، مگر آن که نظربر اشغال دائمی [سوریه] باشد». پیامی که درسفرطولانی او به آسیا به طور دقیق تر تکرار شد: هدف ائتلاف کاهش فضای جغرافیایی تحت کنترل داعش باقی می ماند تا در توانایی آن برای عضو گیری مانع ایجادکند. یک دیپلمات بلندپایه آمریکایی که می خواهد ناشناس بماند به روزنامه فرانسوی لوموند می گوید: «باراک اوباما هرکاری می کند تا وضع موجود را تا ژانویه سال ۲۰۱۷ حفظ کند و کار تصمیم گیری درمورد به کارگیری احتمالی ارتش در یک باتلاق جدید را به عهده جانشین خود بگذارد.»

سنگ اندازی ترکیه و سعودی

عربستان سعودی و ترکیه بسان دو قدرت منطقه ای از ابتدای آغاز بحران در سوریه هم خویش را بر اسقاط رژیم بشار اسد گمارده اند، با این وجود و پس از گذشت قریب به پنج سال از بحران سوریه هم چنان در دستیابی به آرمان خود ناکام مانده اند. رشد بیش از پیش تروریسم و سرایت آن به اروپا در کنار افزایش سیل مهاجرین سرانجام آمریکا و دول اروپایی را بر آن داشت جهت ممانعت از پیامدهای منفی بحران سوریه بر ریاض و آنکارا فشار آورده و آن ها را ناگزیر ساخته در راستای ایجاد گفتگو میان معارضین میانه رو اسد با دولت مستقر در دمشق گام بر دارند.

با این حال بر کسی پوشیده نیست که رجب طیب اردوغان و سلمان بن عبدالعزیز اگرچه ظاهرا با آغاز گفتگو ها و سکان داری موقت اسد تا برگزاری انتخابات موافقت نموده اند اما به دلیل ناهمخوانی منافع شان با ایالات متحده، روسیه و ایران در قبال آینده سوریه در نهان مبادرت به کارشکنی می نمایند. به واقع اگرچه در مقطع کنونی خطر تروریسم داعش برای تمامی اعضای بین المللی بر کسی پوشیده نیست، با این حال دولت اردوغان هم چنان از مقابله جدی با تروریسم امنتاع ورزیده و بنا بر شواهد متعدد به حمایت از گروه های مسلح و معارض تندرو ادامه می دهد. دولت سعودی نیز جهت کاهش فشار ایالات متحده اقدام به تشکیل ائتلافی متشکل از شماری از کشورهای اسلامی نموده تا فارغ از فشارهای امریکا در راستای منافع خویش گام بر دارد.

ترکیه و سعودی تلاش دارند فارغ از فشارهای آمریکا و روسیه در راستای مقاصد خویش گام بر دارند.

اختلاف دیدگاه واشنگتن با ریاض و آنکارا در قبال بحران سوریه را می توان این گونه بیان داشت که آمریکا نسبت به رشد تروریست ها و مهاجرین در جامعه جهانی بشدت نگران بوده و لذا در پی پایان و یا حداقل کاهش بحران سوریه است، در این راستا برای آمریکا سرنگونی بشار اسد در اولویت بعدی قرار دارد. در طرف مقابل دولت سعودی جهت مقابله با نفوذ ایران تمام تلاش خود را بر رشد گروه های سلفی گمارده و در راستای سقوط نظام سوریه ولو با روی کارامدن داعش گمارده است، دولت ترکیه نیز جدای از تلاشش برای سقوط اسد، بیش از آن که در جهت نابودی داعش حرکت نماید در راستای مهار و سرکوب گروه های کرد برآمده است. کارشناسان منطقه بر این باورند که ترکیه جنگ «خود» را علیه حزب کارگران ترک کردستان (پ ک ک) پیش می برد، درحالی که عربستان سعودی برای دخالت نظامی علیه شورشیان حوثی در یمن اولویت قایل است.

فارغ از اختلاف های تاکتیکی میان عربستان سعودی و ترکیه با ایالات متحده، پافشاری دو طرف دخیل در معادلات سوریه (ریاض و آنکارا) زمینه شکاف بیش از پیش در هرگونه ائتلاف بین المللی را جهت برقراری آتش بس در سوریه فراهم خواهد آورد، چرا که نقطه نظرات ریاض و آنکارا در مقابل خواست جناح حامی دولت سوریه به رهبری تهران و مسکو قرار دارد.

اختلاف بر سر آینده کردها

کردها قریب به ده درصد از جمعیت سوریه را تشکیل می دهند که عموما در شمال و شمال شرقی این کشور سکونت دارند. این اقلیت قومی سوریه از زمان آغاز بحران در سوریه تلاش نموده از ورود به بحران این کشور امتناع ورزیده و فارغ از درگیری با سایر جناح ها در راستای ایجاد منطقه ای خودمختار برای کردها گام بر دارد. امری که ظاهرا با مخالفت سایر گروه های درگیر در بحران سوریه نظیر دولت این کشور ( دولت اسد به دلیل درگیر بودن در چند جبهه از مخالفت با کردها پرهیز کرده است) و گروه های معارض سوریه ( این گروه ها نیز جهت کاستن از دشمنان خود از مقابله با کردها امتناع ورزیده اند) مواجه نشده است. با این حال تکفیری های داعش جهت افزایش سرزمین های تحت کنترل در مقاطعی به نبرد سخت با کردها مبادرت ورزیده است.

ایران و روسیه بر ضرورت مقابله با تروریست ها اتفاق نظر داشته و معتقدند که این مردم سوریه هستند که می بایست درباره آینده کشورشان و نقش بشار اسد تصمیم گیری نمایند.

هم اکنون حزب اتحاد دموکراتیک (شاخه سوری پ ک ک) موسوم به پ ی د بر سرزمین های کردنشین سوریه استیلا داشته و توانسته کانتون های سه گانه (عفرین، جزیره و کوبانی) را بر پا نماید.

اختلاف بر سر نقش کردها در معادلات سوریه را می توان یکی دیگر از موانع پیش روی گفتگوهای صلح دانست. به نظرمی آید که کردها تنها متحدان کارآمد ائتلاف به رهبری آمریکا هستند اما درمورد نقش مرکزی کردها علیه داعش اتفاق نظروجود ندارد. ترکیه به حمایت بیش از پیش ایالات متحده از پیشمرگه ها به دیده بدگمانی می نگرد، دولت اردوغان به دلیل نزدیکی کردهای سوریه به ترکیه با هرگونه تشکیل دولتی در شمال سوریه از سوی کردها به شدت مخالف است، دولت مرکزی بغداد به نوبه خود آنها را به «الحاق سنجار» به قلمرو خود متهم می کند و خواهان «بازپس دادن» این شهراست که درنیمه ماه نوامبر توسط نیروهای کرد ترکیه و با پشتیبانی نیروی هوایی آمریکا از تصرف داعش درآمد.

دولت سعودی نیز به طرق مختلف مخالفت خود با تحرکات کردها در سوریه را بیان نموده است. سعودی ها در کنفرانسی که اخیرا و با حضور گروه های مسلح میانه رو در ریاض تشکیل شده بود از دعوت از گروه هایی که جامعه کرد را نمایندگی می کنند امتناع ورزیده بود، امری که با واکنش تند حزب اتحاد دموکراتیک مواجه شده است.

اختلاف نظر بر سر آینده کردها و مواضع متفاوت و گاها متعارض دول دخیل در بحران سوریه درباره این گروه قومی را می توان عامل و مانعی بزرگ در راستای تحقق آشتی ملی در سوریه دانست.

سرنوشت مبهم بشار اسد

برآورد مذاکرات هفته های اخیر در سطح جامعه بین المللی و میان گروه های سوری نشان می دهد که سرنوشت بشار اسد رییس جمهوری سوریه از مهمترین موارد اختلاف نظر میان مذاکره‌کنندگان بوده است. در مورد ابقای موقت اسد بسیاری از کشورهای غربی و متحدانشان کمی متحول شده اند. دیگر کسی، در فرانسه، ترکیه و حتی امیرنشین های خلیج فارس به کناره گیری فوری رئیس جمهوری سوریه به عنوان یک اولویت نمی نگرد. اکنون این ایده که او بتواند درگذار سیاسی مشارکت داشته باشد را همه پذیرفته اند. دراین معنا، او می تواند مدعی یک پیروزی دیپلماتیک باشد، زیرا حضورش در گفتگوها و نیز در قدرت ماندنش در دوره ای که می باید به انتخابات منتهی شود، تامین شده است.

با این حال دولت آمریکا مواضع مخالفان بشار اسد را در خلال مذاکرات پذیرفته که تاکید دارند که هیچ راه حلی را بدون کناره‌گیری او در آینده قابل قبول نمی‌دانند زیرا به خانواده اسد اعتماد ندارند. در مقابل، روسیه، خواستار آن است که گروه‌های مخالف حکومت سوریه خلع سلاح شوند و به روند اصلاحات به رهبری بشار اسد بپیوندند.

دولت های روسیه و ایران به عنوان کلیدی ترین متحدان منطقه ای و بین المللی سوریه اظهار داشته اند که سخن از رهبری آتی سوریه تنها بر عهده مردم این کشور می باشد، این در حالی است که طرف مقابل بر کناره گیری اسد پافشاری می نماید. اتفاق نظر در مورد این مسئله کلیدی و نگرانی برخی جناح های معارض سوری دخیل در گفتگو (درباره ابقای او) می تواند مانعی اساسی در پیشبرد مذاکرات تلقی شود.

با کانال تلگرامی آخرین خبر همراه شوید telegram.me/akharinkhabar

ویدیو مرتبط :
سید حسن نصرالله:بشار اسد خط قرمز ماست