بازخوانی جشنواره «زنان سرزمین من»

شرق/ در جریان برگزاری «جشنواره زنان سرزمین من»، جمع زیادی از تولید‌کنندگان پوشاک زنان، طراحان، دانشجویان و... همراه شدند تا علاوه بر تعاریف جدیدی از مد، مدل‌هایی از پوشش زنان را عرضه کنند و در این مسیر موفقیت‌هایی را هم به دست آوردند، زیرا رواج پوشش چند مدل چادر مانند چادر ایرانی یا چادری که به «چادر مانتویی» معروف شد ازجمله این موارد بود. پس از این جشنواره بود که مدل‌های جدیدی از مانتوهایی با المان‌های سنتی و رنگ‌های شاد در جامعه بر تن زنان دیده می‌شد و در فضای حساس آن روزهای جامعه به «گشت ارشاد»، این جشنواره مدل‌هایی تأییدشده را به زنان ارائه می‌داد که منعی برای استفاده نداشت. فرحناز قندفروش از سال ٨٥ به‌واسطه ارتباط مستقیم با موضوع مد و لباس، این موضوع را تبدیل به دغدغه جدی خودش و جمع زیادی از طراحان و البته زنان کرد. اگرچه او ارتباط و تعامل نزدیکی با مدیران وقت استانداری و وزارت کشور در دولت نهم داشت و این عامل تأثیر زیادی بر حمایت از اجرای سه دوره جشنواره «زنان سرزمین من» گذاشت، اما در این میان نمی‌توان تلاش مستمر و جدی او و همکارانش را برای عبور از برخی موانع عمدی و غیرعمدی بر سر راه این جشنواره و اهدافش ندید. او حالا مسئولیت قبلی را ندارد و جشنواره‌ای هم بعد از «زنان سرزمین من» در آن ابعاد و با آن استقبال همراه با نمایش زنده لباس برگزار نشد.
قندفروش معتقد است پس از پیروزی انقلاب اسلامی رویکردی جدید و مجزا در پوشش برای زنان به وجود آمد که یکی از آنها تحول در ظاهر بود و این‌گونه بود که حجاب قانونی شد. در این تغییرات مانتوهای بلند و گشاد، عمدتا با سه رنگ مشکی، سرمه‌ای و قهوه‌ای وجود داشت و فقط پس از جنگ شاهد ورود رنگ‌هایی جدید و متفاوت همراه با مدل‌های جدید به جامعه بودیم. قندفروش تأکید می‌کند غفلت اصلی که درباره پوشش زنان و مسئله حجاب در جامعه ما به وجود آمده از همین زمان شروع می‌شود که برنامه‌ای برای مسئله مد و لباس وجود ندارد. در سال‌های اوایل دهه ٧٠ بود که در غیاب تلاش مسئولان دولتی و بازار پوشاک ایران، کشورهایی مانند چین و ترکیه و... با واردکردن مدل‌ها متنوع مانتو و سایر پوشاک، بازار ایران را در دست گرفتند، اما با وجود نشانه‌های مشخص در جامعه، باز هم مسئولان اجرائی حمایت و برنامه‌ریزی از صنعت مد و لباس و اصل موضوع فرهنگی آن نکردند و تا امروز هم ادامه دارد. به عبارتی تفکری که جلوی هرگونه اقدام در حوزه مد و لباس را گرفته بود، در ارائه پوشش‌های مناسب به بانوان ایرانی در داخل کشور هم مقاومت می‌کرد و این‌گونه بود که زن ایرانی که به‌دنبال پوششی جدید و متفاوت بود، نتوانست نیاز خود را در داخل کشور تأمین کند و این خلأ، بازار واردات را قوی‌تر کرد.
اگرچه قندفروش خودش جشنواره زنان سرزمین من را با حمایت استانداری برگزار کرده، اما تلاشش برای فعال‌کردن گروه‌های خصوصی و مردمی و خود طراحان و تولید‌کنندگان بوده و معتقد است ورود دولتی به مقوله مد و لباس از ابتدا اشتباه بود و او هیچ‌گاه به دنبال این اتفاق نبوده است. او می‌گوید: هیچ‌گاه نمی‌توان همه مردم را در یک قالب قرار داد و مجبورشان کرد تا از فلان مدل استفاده کنند، درعین‌حال ایران هم کره‌شمالی نیست تا همه یک یونیفرم مشخص را بپوشند. در چند دهه گذشته این اعتماد در مردم کشور خودمان نسبت به تولیدات داخلی ایجاد نشده تا لباس‌های تولید داخل را برگزینند، درحالی‌که پتانسیل‌های خوبی در طراحی مدل‌های تأثیرگذار داشته‌ایم که خود را در مجامع بین‌المللی ارائه کرده‌اند و از آنها حمایت شده است. سؤال اینجاست که چرا این طراحان خوش‌فکر و خوش‌ذوق نباید در داخل کشور خودشان فعالیت کنند و بازار به این ارزشمندی را از دست بدهیم؟ چرا باید طراحان خوش‌فکر و معروف ما شوهای لباس و آتلیه‌های خود را در کشورهای خارجی برگزار کنند تا از بازار داخلی و خارجی عقب نمانند؟ قانون مد و لباس در سال ٨٥، ٨٦ به تصویب رسید و در آن زمان مناسب بود، اما بسیاری از بخش‌های آن اجرائی نشد و امروز نیاز به بازنگری اساسی دارد چراکه دستگاه‌های متولی در آن قانون هیچ‌گاه نتوانسته‌اند به وظایف خود عمل کنند.
او با اشاره به اقدامات بنیاد ملی مد و لباس در سال‌های اخیر، گفت: این مجموعه فارغ از اشکالات اساسی که دارد، ظرفیت اندکی را هم در اختیارش گذاشته‌اند. مجموعه‌های دولتی نباید ورود مستقیم به موضوع مد و لباس داشته باشند، بلکه باید با ایجاد بسترهای لازم طراحان، شرکت‌ها و تولید‌کنندگان را به این عرصه امیدوار کند و درعین‌حال با ایجاد بستر فرهنگی موانع موجود را تسهیل کند. البته برخی از مدل‌های ارائه‌شده در نمایش‌های زنده بنیاد ملی مد و لباس و بسیاری از مراکز فروشی که مورد تأیید این بنیاد هستند به‌دلیل رعایت‌نکردن سلایق مخاطبان و نوآوری‌نکردن یا نداشتن حدود شرعی و مانند اینها، قابلیت استفاده در انظار عمومی و سطح شهر را ندارند. فارغ این موارد، سطح ارائه مدل‌ها در نمایش‌های زنده فعلی که مجوز دارند، بسیار پایین و بدون کیفیت و جذابیت‌های حتی مجاز هستند. در شرایطی که بسیاری از طراحان و مخاطبان این مدل‌ها خودشان و کارشان را با سطح کشورهای اروپایی تنظیم می‌کنند معلوم است که این نوع از ارائه را نمی‌پسندند. این فعال حوزه مد و لباس درعین‌حال تأکید می‌کند که نبود یک فضای فرهنگی و هنری دائم برای ارائه این مدل‌ها در تعداد بیشتر و شرایط متفاوت وجود ندارد و طراحانی که توان مالی کمتری دارند از کمترین حمایت‌ها برای ارائه فعالیت‌های خود برخوردار نیستند.
او که تجربه شکل‌دادن به مجموعه جشنواره‌های زنان سرزمین من و اجرای نمایش زنده لباس در سه دوره را در کارنامه فعالیت خود در حوزه مد و لباس دارد پیشنهادش این است که وزارت ارشاد گالری و فضایی مناسب را همچون فضایی که برای سایر اقشار هنری ازجمله نقاشان در نظر می‌گیرد، برای طراحان هم پیش‌بینی کند تا آنها به طور دائمی بتوانند با رعایت شئونات مورد نظر در این سالن‌ها، نمایش زنده لباس را داشته باشند. طراحان هم نوعی هنر را خلق می‌کنند و اگرچه درحال‌حاضر شرایط عرضه گسترده و علنی یا نمایش زنده در تلویزیون وجود ندارد، اما حداقل می‌توانند در فضایی بسته و برای خانم‌ها این نمایش زنده را اجرا کنند.
قندفروش به ورشکستگی و خانه‌نشین‌شدن بسیاری از طراحان خوش‌فکر در سال‌های اخیر اشاره کرد و گفت: فضاهای محدودی که درحال‌حاضر برای عرضه و نمایش مدل‌ها پیش‌بینی شده، استاندارد نیست و کیفیت لازم را ندارد اما برای همین فضاها هم مبالغ قابل توجهی از طراحان اخذ می‌شود. اگر قرار است در این حوزه موفق شویم و به این عرصه کمک کنیم باید راه را به نحوی باز بگذاریم تا حرکتی صورت گیرد، در غیراین‌صورت نباید از افزایش غیرمجاز و نگران‌کننده مدل‌های غیرمجاز و مراسم‌ و نمایش‌های زنده اظهار نگرانی کنیم. من به‌عنوان کسی که سال‌ها است در این عرصه مستقیما کار کرده‌ام و با طراحان و تولید‌کنندگان در ارتباط هستم، تأکید دارم حتی برخی از لباس‌هایی که از فیلتر بنیاد بیرون می‌آید مؤلفه‌های لازم برای حضور در بازار را ندارد و این یعنی کار اصلی‌ترین مرجع ایراد دارد. درعین‌حال دست‌وپای طراحان را با عدم مدیریت و نداشتن برنامه بسته‌اند و در هر جا که دلیلی پیدا نمی‌شود، موضوع به شئونات اسلامی نسبت داده می‌شود. درصورتی‌که با همین رعایت شئونات اسلامی، سه دوره «زنان سرزمین من» را برگزار کردیم و حتی از سوی تعدادی از علما و استادان فعال در حوزه‌های علمیه و بخش‌های دیگر مذهبی مورد حمایت و تأیید بودیم. اگرچه همراهی زیادی با ما صورت گرفت، اما برخی افراد در موقعیت‌های حساس تفکری مخالف داشتند و بعدها هم با همین تفکر و دسترسی‌هایی که داشتند، جلوی کار ما را گرفتند و می‌توان گفت اراده‌ای برای ادامه اقدامات قبلی در دولت یازدهم وجود نداشت و اقدامات فعلی هم حرکتی دقیق و علمی و تأثیر‌گذار نبوده است. قندفروش می‌گوید ارائه‌های فعلی لباس طراحان با مجوز در سطح جمعه‌بازارها است و طراحان کارهای خوب خود را به این فضاها نمی‌آورند. عمده این طراحان نمایش‌های خصوصی آن هم برای اقشار مرفه و بخش‌های شمالی شهر و بعضا افراد چهره و هنرمندان می‌گذارند و معتقدند آشنایی و استفاده این افراد از مدل‌های آنها، نوعی نمایش زنده لباس در کل شهر خواهد بود. به همین نسبت هم معتقدند اگر مدلی در این اقشار جای خود را باز نکند، در کل شهر هم رواجی ندارد. درواقع این طراحان به‌خوبی دید روان‌شناسانه و روند گسترش مد را می‌دانند و به‌همین‌دلیل است که بسیاری از آنها مدل‌های خود را به ترکیه یا ایتالیا می‌برند تا از آنجا این مدل‌ها وارد کشور شود. وی بر این باور است که وقتی طراحان و سرمایه‌گذاران می‌بینند تجربه‌هایی مثل «جشنواره زنان سرزمین من» که توانست تعداد زیادی از طراحان و مدل‌ها را به سمت خود جلب کند، با چه سرنوشتی مواجه شده است، کلا قطع امید می‌کنند.
وی به متولیان مرد فعال در امور مد و لباس زنان که مسئول تصمیم‌گیری برای پوشاک زنان هستند، اشاره کرد و گفت: در دولت قبل حداقل فضا برای کار فراهم شد و مسئولان این کار زنان بودند و از دولت یازدهم این انتظار می‌رفت نگاه جدیدی نسبت به این شرایط داشته باشد اما این کار اتفاق نیفتاد. خود من از ابتدا در جریان کارهای بنیاد ملی مد و لباس بودم و تا مدت‌ها در جلسات کارگروه شرکت می‌کردم و در اتاق فکر آن هم حضور داشتم اما متأسفانه این ارتباط قطع شد. قندفروش معتقد است برگزاری شوی زنده لباس، یکی از موفقیت‌های تکرارنشده جشنواره زنان سرزمین بوده و می‌گوید: این نمایش اولین نمایش ایرانی – اسلامی مد و لباس در سطحی گسترده بود که با رعایت همه شرایط شرعی برگزار شد. به عکس آنچه معمولا گفته می‌شود، ما حتی از سوی بخشی از جامعه متدینین و علما حمایت هم شدیم و هیچ منعی از نظر مسائل شرعی و مذهبی وجود نداشت، چراکه ما همه مسائل را برای لباس خانم‌ها رعایت می‌کردیم. سطح فرهنگ در جامعه ما بسیار متفاوت است و درعین‌حال هر فردی به‌ویژه هر مسئولی خود را درباره مسائل مختلف مطلع کامل می‌داند. در این جشنواره هم چند خانم نماینده در مجلس شورای اسلامی که خود را نماینده خانم‌ها می‌دانستند، به جریانی دامن زدند که مخالفت‌هایی را به‌پا داشت و این در حالی بود که منابع مختلفی از دستگاه‌های اجرائی و افراد ذی‌نفوذ به‌خاطر این جشنواره از ما تشکر کردند و شورای اجتماعی کشور این کار را مورد تقدیر قرار داد و مصوب شد این جشنواره هر سال برگزار شود. با وجود همه این اتفاقات خوب، همان دیدگاه‌های مخالف و در ادامه سلیقه‌های شخصی در مجموعه ارشاد و چند نهاد دیگر راه را برای ادامه کار بست. آنچه من متوجه شدم این بود که این کار مخالفت ساختاری نداشت و تنها برخی افراد در موقعیت‌های جدی با تفکر شخصی مخالف این کار بودند درحالی‌که اصلا نسبتی با این موقعیت و جایگاه و مسئولیت نداشتند.
وی معتقد است مسئله مد و لباس و پوشش چه ایرانی و چه اسلامی یا هر مدل دیگری، قبل از هر چیز در جامعه ما نیاز به رعایت اخلاق و تولید فرهنگ دارد و می‌گوید: زنان خارجی که به ایران می‌آیند از نوع پوشش و حتی آرایش خانم‌های ایرانی تعجب می‌کنند و این نگاه‌ها به‌خوبی نشان می‌دهد سررشته کار از دست بیرون رفته است. در این شرایط با برخوردهای سلبی غیرنظام‌مند سلیقه‌ای و نه قانونی و تبلیغات‌مسموم و بدون قیدوشرط و غیررسمی در مد و لباس، شرایط پوشش دچار آسیب‌های جدی شده و نیاز به اصلاح و فرهنگ‌سازی دارد.
این حوزه، آسیب‌های مختلفی را در این سال‌ها دیده و نیاز به گفتمان‌سازی و اعتماد‌سازی دارد تا اگر مدلی خوب بود، خودش، معرف خودش باشد و اگر لباسی ناهنجاری داشت یا فردی با لباس نامناسبی وارد جامعه شد، خودش متوجه این ناهنجاری شود. درست لباس‌پوشیدن تنها به افراد مذهبی برنمی‌گردد و بخش زیادی از زنان و مردان در جامعه همواره برای پیداکردن لباس مناسب خود باید بخش‌های مختلف شهر را بگردند تا به مطلوب خود برسند. جامعه ما با بدپوششی مواجه است و حتی افرادی که به حجاب اعتقادی ندارند، برای انتخاب مد و مدل‌های جدید با اشتباه و گمراهی مواجه می‌شوند.
وی به‌ صدور مجوز برای نمایش‌های زنده لباس اشاره کرد و گفت: شوهای محدودی به‌صورت زنده برگزار می‌شوند اما محدودیت‌ها و شرایط برای برگزاری آن‌قدر کار را سخت می‌کند که طراحان توجیهی برای حرکت به این سمت ندارند و متأسفانه ارائه‌ها زیرزمینی انجام می‌شود. درعین‌حال اقبال مردمی از نمایش‌های خانگی و غیررسمی بسیار بیشتر است و طراحان بر این باورند که وقتی کارشان با همین نمایش‌های محدود و اختصاصی راه می‌افتد نیازی به صرف وقت و هزینه‌های بیشتر نیست.
وی تأکید می‌کند باید درباره مسئله مد و لباس در جامعه ایجابی حرکت کرد و برخوردهای سلبی را فقط در صلاحیت ضابطان انتظامی و درباره کسانی که هنجارهای رایج در اجتماع را زیر پا می‌گذارند شایسته دانست.
به گزارش «شرق»، تعدادی از فعالان مد و لباس و طراحانی که با جشنواره «زنان سرزمین من» همراهی داشتند، به نقاط قوت و ضعف این جشنواره واقف هستند و خانم اکبری یکی از آنهاست که علاوه بر فعالیت در این حوزه، داور و استاد دانشگاه است و معتقد است برگزاری جشنواره «زنان سرزمین من» افق و دستاورد جدیدی بود که در یک شرایط خیلی سخت که کسی جرئت ورود به این امور را نداشت، اتفاق افتاد. اکبری می‌گوید این برنامه همگانی و شو زنده لباس در تاریخ معاصر ایران بی‌سابقه بود و می‌افزاید: برای افرادی مثل ما که زندگی خود را در این کار گذاشته‌اند شرایط آن‌طور که باید پیش نمی‌رود و طبق عادت پرسابقه ما ایرانی‌ها که وقتی یک کار خوب اجرا می‌شود همه خود را متخصص در آن می‌بینند و نظر می‌دهند و زیر سؤال می‌برند و هر انگی را به مسئولان و فعالان آن می‌چسبانند، در این مسیر هم اتفاقات خوبی رخ نداد.
وی یکی از دلایل توقف این کار را به عکس دیگران، رفتارهای صنف و همکاران خودش ارزیابی کرد و گفت: در این کار همه ادعا دارند و هیچ‌کدام، کار و تلاش همکاران خود را در هر بخشی، از طراحی تا تولید، قبول ندارند و قبول نمی‌کنند که چند نفر در مقام رهبر یک جریان پیش بیفتند. البته همین اقدامات محدود هم توانست حرکت‌های خوبی را ایجاد کند و به‌عنوان نمونه بعد از این جشنواره شاهد ورود انواع مانتوها و لباس‌های رنگارنگ و انواع مانتو- پانچوها به جامعه بودیم. علاوه بر اختلاف نظر و سلیقه این حوزه دچار موازی‌کاری چند ارگان است. به‌عنوان نمونه علاوه بر وزارت ارشاد، اخیرا جهاد دانشگاهی هم وارد این عرصه شده و همین اقدامات را دچار اشکال و چندگانگی می‌کند.
اکبری در ادامه گفت: درباره هر کدام از این مدل‌ها چالش‌های اساسی با داوران و ممیزی‌های مختلف داشتیم که بسیاری از آنها برخلاف معمول که تصور می‌شود اصلا مذهبی نبود و به سلیقه و نظر برخی از افراد برمی‌گشت. البته حساسیت‌های مذهبی هم وجود داشت و گاهی حتی برای محل قرارگرفتن دکمه سردست هم سخت‌گیری می‌شد و در برخی موارد آن‌قدر سخت‌گیری زیاد بود که روند کار به‌شدت کند می‌شد و بسیاری از طراحان، کار را متوقف می‌کردند؛ چراکه معتقد بودند اساس کار به هم ریخته می‌شود.
این استاد و داور طراحی پوشاک معتقد است که درباره زنان سرزمین من عده‌ای که زورشان بیشتر می‌رسید، این کار مفید و ارزشمند را جمع کردند و در ادامه می‌گوید: اگرچه بنیاد ملی مد و لباس درحال‌حاضر مجوز برای نمایش‌هایی محدود را می‌دهد و برخی نمایش‌ها در تالار وحدت وجود دارد اما هیچ‌کدام عمومی و در سطح آن جشنواره نبوده و نیست. مانتوها و سایر پوشاک ارائه‌شده در سطحی بسیار معمولی هستند و با کیفیتی پایین عرضه می‌شوند و همین که بخش زیادی از زنان و دختران در جامعه اطلاعی از این برنامه‌ها و مدل‌ها ندارند نشان از سطح عرضه آنها دارد.
وی تأکید می‌کند در جریان اقدامات صورت‌گرفته در سال‌های اخیر شرایط کار برای طراحی و تولید و عرضه لباس بیشتر شده است. وی افزود: تا چند سال قبل ما حتی درباره مدلینگ نمی‌توانستیم صحبت کنیم اما حالا نه‌تنها چندین مؤسسه به طور رسمی اقدام به تربیت این مدل‌ها کرده‌اند بلکه با افتخار، فعالیت و آموزش در این عرصه شروع شده است. شرایط امروز جامعه ما با سال‌ها قبل فرق کرده و امروز فضای مناسبی برای شوی زنده لباس در ابعاد بزرگ‌تر فراهم است اما هنوز هم همان موانع غیرمذهبی موجود هستند و جلوی آن را می‌گیرند.


منبع: شرق