در مبارزه با داعش از الگوی امام علی در مقابل خوارج پیروی کنیم/ وحدت جهان اسلام از دوران آیت الله بروجردی تاکنون پیشرفتی نکرده است

به گزارش خبرنگار گروه سیاست خارجی خبرگزاری فارس،‌ سمینار «همگرایی و واگرایی در جهان اسلام» با همکاری موسسه آینده پژوهی جهان اسلام و گروه علوم سیاسی دانشگاه فردوسی مشهد روز سه شنبه 26 آبان ماه در دانشکده علوم اداری و اقتصاد این دانشگاه برگزار شد.

در این نشست یک روزه، اساتید و صاحب نظران به بررسی زوایای مختلف عدم شکل گیری همگرایی در جهان اسلام پرداخته و برخی از آنها نیز موضوع افراط گرایی را با مطالعه جریان تکفیری داعش مطرح کردند.

فیرحی: موضوع وحدت جهان اسلام از دوران آیت الله بروجردی تا کنون پیشرفتی نکرده است

فیرحی با اشاره به اینکه از ابتدای شکل گیری موضوع وحدت تاکنون در جهان اسلام با پارادوکس مواجه هستیم و موضوعی را راه حل می‌دانیم که خود عامل اصلی تفرقه بوده و آن تفسیری است که از مفهوم وحدت ارائه داده‌ایم، گفت: از این رو در مفهوم وحدت نیاز به بازاندیشی داریم و دومین نکته نیز این است که آیا راهی برای خروج از این وضعیت وجود دارد؟

وی سپس به بررسی تاریخی مقوله وحدت پرداخته و عنوان داشت: مفهوم وحدت اولین بار در حمله مغول به ایران مطرح شد و پس از آن به صورت جدی‌تر در هند و بعدتر در مساله فروپاشی عثمانی مطرح شده و در نهایت هم بعد از جنگ جهانی دوم شاهد طرح مجدد آن بودیم. مساله‌ای که در سیر طرح این مبحث موضوعیت دارد، این است که تفرقه عامل عقب ماندگی بوده و لذا در صورت وحدت می‌توان به پیشرفت رسید و این دو را در مقابل هم مطرح می‌کردند.

فیرحی با بیان اینکه برای رسیدن به وحدت نظریات مختلفی مطرح شده که می‌توان به چند مورد آن اشاره کرد، اظهار داشت: اولین گروه از مسلمانان خواهان بازگشت به عقل در رسیدن به وحدت بودند. نتیجه این شد که با هر اختلاف کوچکی، مذهب کنار گذاشته شد. دومین گروه اندیشه‌های سلفی را به عنوان راهکار مناسب همگرایانه برای وحدت ارایه دادند. به عقیده این دسته باید به صدر اسلام برگشته و اختلافات را کنار بگذاریم. مشکل عمده این بود که نوعی گذشته گرایی ضد علم ترویج شد. سومین راه حل، قرآن گرایی بود. مشکل چنین شیوه‌ای این بود که قرآن را سطحی دریافت کرده و ارجاعات تخصصی به قرآن را کم می‌کرد و نوعی روشنفکری رادیکال را ایجاد می‌کرد که نمونه‌های زیادی در عصر حاضر از منافقین (سازمان مجاهدین خلق در ایران) گرفته تا بخش بزرگی از اندیشه‌های داعش محصول همین نوع نگاه است.

این کارشناس سیاسی چنین رویکردی را دارای دو نتیجه مهم خواند که اولین آنها حذف نهادهای مرجعیتی و دومین آن رادیکالیسم بسیار خشنی است که در پی آن می‌آید، ادامه داد: نظر چهارم این است که حول یک حکومت، جهان اسلام را متحد کنیم. این دیدگاه دنباله رو همان اندیشه‌های احیای خلافت و امامت است.

فیرحی افزود: پنجمین راه حل تحت عنوان مفهوم رهبری شکل گرفته است. این دیدگاه نیز این مشکل را دارد که چه کسی باید رهبری را بر عهده بگیرد. امروزه شاهدیم که بزرگترین درگیری بین قطب‌های مدعی رهبری (کشورهای عربستان، ایران و ترکیه هر کدام مدعی روایتی از شایستگی برای بر عهده گرفتن رهبری جهان اسلام هستند) ایجاد شده است.

وی گفت: در کنار این موارد، ایده دیگری نیز مطرح شده تحت عنوان سازمان همکاری‌های اسلامی، ولی دشواری اساسی آن است که دولتها در درون اختلاف ایدئولوژیک دارند و به این اتحاد دست نخواهند یافت.

این اندیشمند سیاسی آخرین نظریه‌ای که در خصوص مساله وحدت جهان اسلام مطرح شده را بحث تقریب دانست، اظهار داشت: این دیدگاه نه مدعی مرجعیت واحد است و نه بدنبال حکومت واحد می‌باشد. این دیدگاه نیز بحرانی جدی دارد و آن هم این است که از زمان آیت الله بروجردی تاکنون قدمی به جلو نگذاشته و در همان سطح از همگرایی باقی مانده است.

فیرحی با طرح این سوال که چرا هیچ تئوری در این خصوص جواب نداده است؟، یادآور شد: خطای بنیادی که وحدت گرایان دارند این است که نمی‌دانند دقیقاً کجا را باید ترمیم کنند. ایده امام صدر این بود که بجای تحمیل اینکه کدام مذهب باید کوتاه بیاید، باید آنها را در یک مسابقه مثبت بیاندازیم، نتیجه آن می‌شود که مذاهب تلاش می‌کنند براساس خدمت به انسان خود را تعریف کنند. در یک جمع بندی می‌توان گفت که آنچه به عنوان راه حل مطرح شده، تاکنون خود عامل تفرقه شده و نیاز داریم برای دست یافتن به وحدت واقعی در جهان اسلام مفهوم بازبینی شده و تعریف شده‌ای از وحدت ارائه دهیم.

از نظر این استاد دانشگاه، افراد اندکی مفهوم وحدت را به درستی فهمیده‌اند که از جمله می‌توان به آقا سید احمد زنجانی و امام موسی صدر اشاره کرد. همچنین در مالزی نیز به صورت عملی این مسیر طی شده است.

اطهری: باید به اسلام‌های مختلف اجازه ظهور و بروز داد

اطهری نیز در این خصوص با بیان اینکه مفهوم جهان اسلام خود دارای مشکل مفهومی است زیرا جهان اسلام جهان اندیشه‌هاست و یک اندیشه واحد وجود ندارد، اظهار داشت: اگر بپذیریم جهان اسلام وجود دارد، باید تعریف کرد که چه جهان اسلامی منظور نظر می‌باشد؟ این جهان اسلام جهانی فرهنگی، جغرافیایی، تاریخی است و یا جهان دیگری است؟ 

وی با ذکر این نکته که کشورهای اسلامی چند ویژگی دارند که موید صادق بودن جهان اسلام نیست، گفت: الف- تفاوت‌های فرهنگی، ب- تفاوت‌های قومی نژادی، پ- تفاوت‌های زبانی و مشکل مهمی چون عدم شناخت صحیح از دیگر جوامع اسلامی، ت- وجود ایدئولوژی‌های مختلف، ث- مشکلات اقتصادی، د- مشکلات مرزی و تاریخی، ذ- مشکلات امنیتی در منطقه، ر- تفاوت‌های سیاسی زیاد، ز- اختلاف در داشتن منابع. با وجود این تفاوت‌ها نمی‌توان گفت که همگرایی جهان اسلام شکل خواهد گرفت و صحبت از آن بسیار مشکل است.

این استاد دانشگاه یادآور شد: برای حرکت به سوی همگرایی باید از حداقل‌ها شروع کرد و پس از شکل گیری تجانس‌های بیشتر در بین کشورهای اسلامی به سوی وحدت رفت.

اطهری در پایان ضمن تاکید بر وجود اسلام‌های متفاوت عنوان کرد که باید به اسلام‌های مختلف اجازه ظهور داد و هر اسلام را بر اساس کارکرد آن در زیست اجتماعی دنبال کرد.

تقوی: شکست بهار عربی موجب پیدایش داعش شد

تقوی نیز در سخنان خود از جمله عوامل واگرایی در جهان اسلام را افراط گرایی دینی و سیاسی مطرح کرد که نمونه بارز آن داعش است.

وی با اشاره به علل پیدایش داعش، گفت: در این خصوص چند نظر وجود دارد؛ یک دسته نظریات داعش را حرکتی دینی از درون جامعه اهل سنت می‌دانند، دسته دوم آن را ساخته دست غرب و به خصوص آمریکا قلمداد کرده و دسته سومی نیز این پدیده را ریشه در حوادث سیاسی دانسته و مخالف آن است که ریشه داعش را در تمدن اسلامی یا فرهنگ عربی ببینیم.

این استاد دانشگاه افزود: فرضیه اصلی این است که شکست بهار عربی را می‌توان به عنوان عامل پیدایش داعش در نظر گرفت. بواقع هدف داعش از بین بردن استبداد قدیمی موجود است. از رهگذر بررسی انقلابات مردمی در کشورهای عربی می‌توان به این نتیجه رسید که هرچه شکست جنبش‌های مردمی در کشورهای عربی بیشتر نمایان شد از آن سو دامنه فعالیت‌های داعش گسترش یافته است.

صفوی: مسائل جهان اسلام وقتی قابل حل است که به صورت جزئی در آمده و راه حل ارائه شود

صفوی نیز در این نشست مساله همگرایی و یا واگرایی در جهان اسلام مانند هر مساله‌ای بسته به نوع نگاه ما قابل دست یافتن است، یادآور شد: بدین مفهوم که تصمیم گیری در این مسائل می‌تواند به سوی دست یافتن به همگرایی قدم بردارد و یا بر مسائل واگرایی تمرکز داشته باشد.

وی با استفاده از نظریات واقع گرایی ساختاری و سازه انگاری، به گونه شناسی چالش‌های مختلف در کشورهای اسلامی پرداخت. صفوی بحران‌ها را از منظر داخلی-خارجی، آگاهانه- ناآگاهانه و ذاتی- غیرذاتی تقسیم کرده و از بحران‌هایی چون بحران آب، بحران مرزی، بحران هویت، بحران اقتصادی، بحران امنیت و بحران جمعیت به عنوان مسائل پیش روی کشورهای جهان اسلام یاد کرد.

فرضیه اصلی این استاد دانشگاه این مساله بود که مسائل و مشکلات جهان اسلام را در صورتی می‌توان به صورت عملی حل و فصل کرد که به شکل مسائل جزئی‌تر درآورده شوند و افزود: با طرح‌های کلان و بیان کردن مشکلات کلی نمی‌توان به راه حل رسید و در ابتدا باید صورت مساله به جزئیات تقسیم شود و پس از آن برای مسائل جزئی شده، راه حل‌های مناسب را ارائه داد.

نبوی: تروریسم محصول آسیب‌های روانی است

نبوی نیز از دیگر سخنرانان این نشست بود که ریشه گروه‌های تکفیری را در ایده وحدت عنوان کرد و سپس با بررسی سیر فکری جریان تکفیری، ابن تیمیه را به عنوان پدر فکری این جریان و سنت سلف صالح و طرد و حذف دیگران دانست.

وی افزود: پس از آن سید قطب را می‌توان به عنوان بازتولیدکننده این نوع تفکر معرفی کرد که معتقد است به دو گانه دعوت یا جهاد و گفت‌وگو بین حق و باطل.

این استاد دانشگاه در کنار زمینه‌های فکری گروه‌های تکفیری، از ریشه‌های روانی این گروه نیز یاد کرد، اظهار داشت: عواملی چون آسیب‌های روانی، خودشیفتگی تاریخی و ... . صرفاً ریشه دینی ندارد و گرایش به ترور ریشه روانی دارد؛ یعنی باید جو روانی و فرهنگی را بررسی کنیم. محققان در این حوزه که نگاه روانشناسانه دارند تروریسم را محصول آسیب‌های روانی می‌دانند به این مفهوم که تروریست‌ها آسیب‌های روانی و ضعف شخصیتی دارند و مشکلات را در درون خود نمی‌جویند.

نبوی افزود: گروه‌های تکفیری به باز تفسیر ارزش‌ها و مفاهیم می‌پردازند و در این باز تفسیر مفاهیم بار منفی خود را از دست داده و دارای بار ارزشی مثبت می‌شوند. در این پروسه نتیجه این می‌شود که فرد خود را دچار عذاب وجدان نخواهد دید و فعالیت خود را در چارچوب‌های ماورایی تفسیر می‌کند. 

دهقانی: در مبارزه با داعش از الگوی امام علی در مقابل خوارج استفاده کنیم

دهقانی با بیان اینکه در ابتدا باید چند سوال را پاسخ داد، گفت: آیا این حرکت (داعش) حرکتی خودجوش است؟ اگر پاسخ منفی است چه مجموعه‌هایی پشت آن قرار دارند؟ برای اینکه بتوان به این دو سوال پاسخ داد باید چیستی ماهیت داعش را شناخت.

وی افزود: داعش از یک طرف در تاریخ اسلام دارای سابقه فکری است و صرفاً حرکتی دینی به شمار نمی‌رود و ماهیت آن دارای ابعاد مختلفی است. مجموعه داعش توسط مجموعه‌هایی شکل گرفته که دارای اهداف سیاسی – امنیتی بودند و صرفاً در چارچوب منطقه نبوده است. هسته اصلی این گروه از عناصر بعثی بودند که با سپر قرار دادن شعارهای خام اسلامی تند، قصد جذب جوانان و افکار عمومی را داشتند.

این استاد دانشگاه علل پیدایش داعش و گرایش به این جریان را متفاوت دانست که باید از یکدیگر تفکیک شوند، اظهار داشت: آمریکایی‌ها، اسرائیل و برخی بازیگران دیگر برای دستیابی به اهداف سیاسی و امنیتی خود نیاز به چنین جریانی داشتند و در ادامه نیز انسان‌هایی از سرتاسر جهان جذب داعش شدند که دلیل این اقدام می‌تواند نارضایتی از وضع موجود باشد.

دهقانی ادامه داد: از جمله این دلایل می‌توان به اشغال برخی کشورهای اسلامی اشاره کرد. عامل دوم تبعیض در سطح کشورهای اسلامی و غیراسلامی است و سومین عامل هم سیستم‌های دیکتاتوری است که امکان آزادی را از مردم گرفته و در نتیجه آن انسان‌هایی که از طریق دموکراتیک نمی‌توانند نظرات خود را ارائه دهند بدنبال روش‌های دیگری از جمله جذب در گروه‌های ماجراجویی چون داعش می‌روند.

وی در مورد راهکاری که برای مبارزه با داعش وجود دارد گفت: از حیث گرایش پیداکنندگان به داعش، الگوی امام علی (ع) در مبارزه با خوارج و نیز سه جنگی که داشتند به عنوان الگوی عملی پیشنهاد می‌شود. روشنگری از اساسی‌ترین اقداماتی است که می‌توان از آن در مبارزه با گرایش پیداکنندگان استفاده کرد. همچنین دشمن اصلی را از دشمنان فرعی باید جدا کنیم.

انتهای پیام/

ویدیو مرتبط :
امام علی با وحدت ، اسلام را حفظ کردند(آیت الله بهجت)