سرمقاله جمهوری اسلامی / عزاداری و کارکرد رسانه ها

سرمقاله جمهوری اسلامی / عزاداری و کارکرد رسانه ها

جمهوری اسلامی/ « عزاداری و کارکرد رسانه ها » عنوان یادداشت روز در روزنامه جمهوری اسلامی است که می‌توانید آن را در ادامه بخوانید:

بسم‌الله الرحمن الرحیم
قبل از آنکه رسانه‌های امروزی متولد شوند، عزاداری برای امام حسین علیه السلام یکی از رساترین رسانه‌ها بود. به رسانه تبدیل شدن عزاداری برای شهدای کربلا از همان کربلا شروع شد، هنگامی که زینب کبری سلام‌الله علیها در وداع با آن شهیدان، سخنان تکان دهنده‌ای گفت و سپس در مسیر کوفه و شام، با سرهای بر نیزه شده سخن گفت و خطاب به مردم بی‌خبر که به اسرای کربلا صدقه می‌دادند فرمود ما فرزندان پیامبریم و صدقه بر ما حرام است و در مجلس ابن زیاد در پاسخ به او که گفته بود خدا مردان شما را کشت و شما را به اسارت مبتلا کرد فرمود ما رایت الاجمیلاً...
امام سجاد علیه السلام نیز کار تبدیل کردن عزاداری شهدای کربلا به یک رسانه تاثیرگذار را از مسجد اموی دمشق آغاز کردند هنگامی که در حضور یزید و سران بنی امیه و مهمانان خارجی آنها خطبه خواندند و علاوه بر معرفی خود و اسرا و شهدای کربلا، مسائل پشت پرده واقعه عاشورا و انحرافات حکومت یزید را افشا کردند. استفاده از این رسانه توسط امام سجاد علیه السلام در تمام دوران امامت ایشان به شکل‌های مختلف از جمله یادآوری شهدای کربلا و مظلومیت آنها به بهانه‌ها و در موقعیت‌ها و مناسبت‌های مختلف و همینطور در دعاهائی که به صورت صحیفه سجادیه ماندگار شد، ادامه یافت و بسیار اثر گذاشت.
شیوه خاص امام سجاد علیه السلام در تبدیل کردن عزاداری شهدای کربلا به یک رسانه، متناسب با محدودیت‌های شدیدی بود که بعد از واقعه کربلا وجود داشت، ولی فرزند و جانشین ایشان، امام باقر علیه السلام با استفاده از ضعفی که بنی‌امیه از آن رنج می‌بردند و سرانجام به انقراض این خاندان جنایتکار منجر شد، شیوه دیگری را برای عزاداری در پیش گرفتند و با اختصاص بودجه ویژه، عزاداری برای امام حسین علیه السلام و شهدای کربلا در خانه خود را به یک رسم سالانه تبدیل کردند و حتی با وقف کردن بخشی از اموال خود وصیت کردند هر ساله در سرزمین منا در ایام حضور زائران خانه خدا تا 10 سال عزاداری برگزار شود. این شیوه توسط امام صادق علیه السلام و دوستان و پیروان اهل بیت نیز با استفاده از شرایط مساعد آغاز دوران بنی عباس ادامه یافت و علیرغم افت و خیزهائی که در مسیر خود داشت، با قوت و قدرت و کارائی فوق‌العاده به دوران حاضر راه یافت.
عزاداری برای امام حسین علیه السلام و شهدای کربلا در طول تاریخ هزار و چهارصد ساله خود توانست انقلاب‌های زیادی ایجاد کند، حکومت‌های فاسدی را سرنگون نماید و جریان‌های صالحی را به قدرت برساند. این کارهای بزرگ را عزاداری به عنوان یک رسانه انجام داد قبل از آنکه رسانه‌های مطرح امروز اعم از مکتوب و مجازی و شنیداری و دیداری پا به عرصه وجود بگذارند و یا اندک بهره‌ای از این قبیل رسانه‌ها داشته باشد. مهم‌تر اینکه عزاداری به عنوان یک رسانه توانست بر رسانه‌های جدید حتی بر صدا و سیما غلبه کند و درحالی که تمام رسانه‌های زمان حکومت پهلوی علیه دین و مذهب و روحانیت و مجالس و محافل عزاداری فعال بودند، عزاداری توانست به عنوان یک رسانه مردمی، حرف انقلاب را به گوش عموم برساند و در جان مردم نفوذ بدهد و یکبار دیگر همانگونه که امام خمینی در سال 1357 فرمودند این واقعیت را به اثبات برساند که «خون بر شمشیر پیروز است».
وقتی انقلاب اسلامی در سال 1357 پیروز شد، رسانه‌های جدید، که در آن زمان، مطبوعات و صدا و سیما بودند، نیز در خدمت مردم قرار گرفتند و به تدریج، عزاداری امام حسین و شهدای کربلا رسانه‌ای به معنای امروز شد. در دهه اخیر که رسانه مجازی نیز بر رسانه‌های مکتوب و شنیداری و دیداری اضافه شد، جنبه رسانه‌ای عزاداری گستردگی بیشتری یافت. با توجه به ماهیت دینی انقلاب اسلامی و نظام حکومتی برآمده از آن، انتظار این بود که قدرت رسانه‌ای عزاداری با توجه به اینکه رسانه‌های جدید را به خدمت گرفته است، به هزاران برابر افزایش یابد. اکنون که 36 سال از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران گذشته و در این مدت طولانی رسانه‌های جدید در خدمت عزاداری‌های حسینی قرار داشته، می‌توان این سوال را مطرح کرد که آیا همراهی رسانه‌های جدید با رسانه سنتی و کهن عزاداری به نفع بوده یا به ضرر؟
پاسخ این سوال را نمی‌توان بدون بررسی جنبه‌های مختلف عملکرد رسانه‌ها داد. بررسی‌ها که عمدتاً متکی بر مشاهدات تلویزیونی، شنیدن آنچه از رادیو پخش می‌شود و خواندن آنچه در مطبوعات به چاپ می‌رسد و در فضای مجازی منتشر می‌گردد هستند، نشان می‌دهند نمی‌توان نقاط قوت این رسانه‌ها را نادیده گرفت کما اینکه نمی‌توان نقاط ضعف آنها را نیز کتمان کرد. از همین نگاه اجمالی می‌توان به این نتیجه رسید که رسانه‌ها آنگونه که می‌توانند در خدمت عزاداری باشند و آن را در عمق جان مردم و جامعه نفوذ دهند عمل نکرده‌اند. به عبارت روشن تر، با گذشت 36 سال از استقرار نظام جمهوری اسلامی در ایران و همراهی رسانه‌های جدید با رسانه سنتی و کهن عزاداری، اکنون آنچه در این زمینه داریم با آنچه می‌توانستیم داشته باشیم منطبق نیست.
تفصیل این قضاوت را باید در حوزه کارکرد رسانه دینی با در نظر گرفتن محورهائی که وظایف رسانه‌ها را تشکیل می‌دهند مورد ارزیابی قرار داد. محورها عبارتند از:
- تشریح فلسفه نهضت عاشورا
- نتایج و آثار قیام امام حسین علیه السلام
- تبیین روشنگری در حوزه معارف دینی
- نقد قدرت برمبنای قیام امام حسین علیه السلام
- و مبارزه با انحرافات،‌ خرافات و بدعت ها
ارزیابی عملکرد رسانه‌های جدید در همراهی با رسانه سنتی و کهن عزاداری با توجه به میزان نزدیک شدن آنها به این محورها یا فاصله گرفتن آنها از این محورها قابل انجام است.
رسانه‌های مکتوب، هیچگاه با عزاداری‌ها مشکل نداشتند و همواره با چاپ مقالات، عکس‌ها و گزارش‌های خبری تلاش می‌کنند با محافل مذهبی در این زمینه همراهی کنند. این همراهی، در دهه عاشورا به اوج می‌رسد و رسانه‌های مکتوب برای حماسه حسینی و شهدای کربلا حساب ویژه‌ای باز می‌کنند. این واقعیت را نیز باید در نظر داشته باشیم که میزان اثرگذاری رسانه‌های مکتوب با تاثیری که رادیو و به ویژه تلویزیون می‌گذارند، قابل مقایسه نیست. رسانه‌های شنیداری و دیداری بدون آنکه نیازی به گذشت زمان و تامل درباره آنچه پخش می‌کنند باشد، اثر فوری خود را بر مخاطب می‌گذارند و علاوه بر این، به دلیل سهولت دستیابی به آنها تعداد مخاطبانشان نیز بسیار بیشتر از مخاطبان رسانه‌های مکتوب است.
با اینحال، این نکته را نیز باید در نظر داشت که رسانه‌های مکتوب به دلیل ماندگاری، امتیاز ویژه‌ای بر رسانه‌های دیداری و شنیداری دارند و همین امتیاز توانسته آنها را در عرصه رسانه‌ای پا برجا نگهدارد.
فضای مجازی با وسعت وتنوعی که اکنون دارد، درحال تبدیل شدن به رقیبی جدی برای رادیو تلویزیون است. رسانه‌های مجازی اگر با رادیو تلویزیون‌های بخش خصوصی مقایسه شوند، شاید نتوانند برای آنها رقیبی جدی به حساب آیند اما برای رسانه ملی کشور ما که محدودیت‌هائی دارد و ضوابط ویژه‌ای را – چه درست و چه نادرست – اعمال می‌کند، می‌توانند یک رقیب جدی تلقی شوند. این رسانه‌ها به دلیل فراملی بودن، دسترسی آسان‌تر و فراگیری بیشتر، نه تنها تاثیرگذارتر از رادیو تلویزیون هستند بلکه در مواردی کمبودهای آن را نیز جبران می‌کنند و به همین دلیل است که رسانه ملی باید جاذبه خود را بیشتر کند و در حوزه‌های پنجگانه وظایف خود فعال‌تر شود. برای نمونه، خودداری تلویزیون از پخش کردن سینه‌زنی مردم فلان شهر که با شعار ضد ظلم همراه است وجهی ندارد، زیرا از یکطرف این تصور را ایجاد می‌کند که این یک سینه‌زنی و عزاداری ضدحکومتی است و از طرف دیگر همین خودداری موجب روی آوردن مردم به رسانه‌های مجازی برای دیدن آن عزاداری می‌شود درحالی که تلویزیون می‌تواند با پخش این سینه‌زنی، با این هر دو پدیده مقابله کند و اقتدار و اعتبار خود را در عرصه رسانه‌ای حفظ نماید.
ادامه دارد

ویدیو مرتبط :
میزگرد آزادی رسانه ها در جمهوری اسلامی (بخش اول)